Na wystawie „Mikołaj Kopernik — mieszkaniec olsztyńskiego zamku” znajdują się przedmioty z epoki astronoma, związane z pracą wielkiego uczonego. Wśród nich są cyrkle, pochodzące z XVII/XVIII wieku.
Autor: Łukasz Kulicki
Wszystkie są dziełem warsztatów zachodnioeuropejskich. Ten powszechny dziś przedmiot ma długą historię. Cyrkiel to jeden z najdawniejszych instrumentów naukowych, stosowany był już w Babilonii i Asyrii.
Cyrkle były używane zarówno przez uczonych, jak i przez rzemieślników, wojskowych, żeglarzy. Zależnie od przeznaczenia miały one różną formę i wielkość. Ryciny i obrazy z cyrklem w tle znajdziemy już w czasach średniowiecznych. Cyrkiel-krocznik (kroczek, przenośnik) był przedstawiany wówczas przede wszystkim jako atrybut architekta, a nawet symbolizował samego Boskiego Stwórcę jako architekta świata. W dobie renesansu pojawiał się na portretach jako nieodłączny atrybut astronoma czy też uczonego humanisty.
Cyrkle metalowe (stalowe) wykonywane były techniką kucia żelaza, co pozwało uzyskać produkt stalowy w czasach, kiedy nie znano jeszcze technologii jej otrzymywania. Jest to stara technika. Polegała ona na tym, że bloki żelaza układano warstwami na przemian ze sproszkowanym węglem drzewnym, w ogromnych kamiennych pojemnikach, szczelnie zamykanych, które następnie podgrzewano wielokrotnie, aż żelazo wchłonęło równomiernie węgiel. Następnie wielokrotnie rozbijano metal, uzyskując stal, którą ponownie podgrzewano i formowano metodą kucia lub odlewania.
Cyrkle zbudowane są z dwóch ramion połączonych zawiasem przegubowym i nitami. Są proste w konstrukcji i zdobnictwie. Niektóre mają ryte elementy dekoracyjne lub wycięcia nadające im odmienny wygląd. Dwa ze znajdujących się na wystawie cyrkli mają oznaczenia wykonawcy w postaci klucza czy liter A L. Znaki te kierują uwagę badacza w kierunku warsztatów zachodnioeuropejskich.
W czasach Kopernika popularny był cyrkiel proporcjonalny, w późniejszych latach określany jako "cyrkiel Galileusza". Choć cyrkle prezentowane na wystawie pochodzą z przełomu wieku XVII/XVIII, to ich forma nie zmieniła się od czasów astronoma.
Cyrkle były używane zarówno przez uczonych, jak i przez rzemieślników, wojskowych, żeglarzy. Zależnie od przeznaczenia miały one różną formę i wielkość. Ryciny i obrazy z cyrklem w tle znajdziemy już w czasach średniowiecznych. Cyrkiel-krocznik (kroczek, przenośnik) był przedstawiany wówczas przede wszystkim jako atrybut architekta, a nawet symbolizował samego Boskiego Stwórcę jako architekta świata. W dobie renesansu pojawiał się na portretach jako nieodłączny atrybut astronoma czy też uczonego humanisty.
Cyrkle metalowe (stalowe) wykonywane były techniką kucia żelaza, co pozwało uzyskać produkt stalowy w czasach, kiedy nie znano jeszcze technologii jej otrzymywania. Jest to stara technika. Polegała ona na tym, że bloki żelaza układano warstwami na przemian ze sproszkowanym węglem drzewnym, w ogromnych kamiennych pojemnikach, szczelnie zamykanych, które następnie podgrzewano wielokrotnie, aż żelazo wchłonęło równomiernie węgiel. Następnie wielokrotnie rozbijano metal, uzyskując stal, którą ponownie podgrzewano i formowano metodą kucia lub odlewania.
Cyrkle zbudowane są z dwóch ramion połączonych zawiasem przegubowym i nitami. Są proste w konstrukcji i zdobnictwie. Niektóre mają ryte elementy dekoracyjne lub wycięcia nadające im odmienny wygląd. Dwa ze znajdujących się na wystawie cyrkli mają oznaczenia wykonawcy w postaci klucza czy liter A L. Znaki te kierują uwagę badacza w kierunku warsztatów zachodnioeuropejskich.
W czasach Kopernika popularny był cyrkiel proporcjonalny, w późniejszych latach określany jako "cyrkiel Galileusza". Choć cyrkle prezentowane na wystawie pochodzą z przełomu wieku XVII/XVIII, to ich forma nie zmieniła się od czasów astronoma.
