Czym jest ceramika? Tworzywem, w którym pracuje artysta, dyscypliną sztuki, pojedynczym dziełem z zakresu tej dyscypliny? A może kolekcją – nawet tą osobistą, domową – którą z dumą prezentujemy, mówiąc: oto moja ceramika!
Autor: Grzegorz Kumorowicz
Na wieloznaczność tego pojęcia zwrócił uwagę wybitny twórca ceramiki artystycznej Henryk Lula. W eseju „Ceramika – tworzywo, sztuka” zamieścił swoje refleksje i poglądy na temat tego, jak była i jest postrzegana ceramika, oraz dlaczego zasługuje ona na status samoistnej i niezależnej dziedziny sztuki.
Materia
Tym, co definiuje ceramikę, jest materia – rozumiana jako wartość istniejąca obiektywnie, odbierana przez człowieka wzrokiem i dotykiem – którą można określić jako np. twardą, matową, błyszczącą, przezroczystą, skrystalizowaną, iryzującą. Pozostałymi elementami stanowiącymi o odrębności ceramiki są: bryła (podporządkowana materii i z nią współdziałająca) oraz kolor.
Praca
Henryk Lula zauważył, że proces tworzenia ceramicznego dzieła tylko w części polega na ukształtowaniu formy; przenosi się następnie do wyobraźni artysty, by tam dążyć do znalezienia właściwego współdziałania szkliwa i formy. O tym, czy proces twórczy przebiegł bezbłędnie, artysta przekonuje się dopiero po wyjęciu dzieła z pieca – przyjmując je jak niezwykłe znalezisko.
Opowieść
Treści, które przekazuje odbiorcy dawna ceramika, opowiedziano na powierzchni naczynia rysunkowo, barwnie lub plastycznie – ceramiczna bryła służyła jako tło dla pracy rysownika, malarza czy rzeźbiarza. Współczesny ceramik ma przed sobą zadanie trudniejsze: artystyczną opowieść lub koncept wyraża „we wnętrzu tworzonej kompozycji, która nie jest rzeźbą przyozdobioną szkliwem, lecz kształtem dla materii emanującej całą bryłą”.
Działanie na odbiorcę
A jakiego rodzaju doznań ceramika może dostarczyć odbiorcom? Jej działanie jest bardziej dyskretne niż w przypadku innych dziedzin sztuk wizualnych, jak malarstwo czy rzeźba. Daje poczucie stabilności i spokoju, a to dzięki zasadniczym cechom ceramicznego tworzywa: naturalności, szlachetności i trwałości. Nie chodzi tu bynajmniej o rozleniwianie umysłu; przeciwnie – dzięki operowaniu skojarzeniami, dzieło ceramiczne pobudza intelekt odbiorcy.
Na fotografiach prezentujemy część prac Henryka Luli, znajdujących się w kolekcji Działu Sztuki Współczesnej. To nasza ceramika!
***
Henryk Lula urodził się w 1930 r. W latach 1950-1956 studiował na Wydziale Rzeźby u prof. Stanisława Horno-Popławskiego w gdańskiej Państwowej Szkole Sztuk Plastycznych (obecnie Akademia Sztuk Pięknych). W latach 1970-1997 był pedagogiem macierzystej uczelni, a od 1990 r. profesorem. Jest ceramikiem i rzeźbiarzem, a także projektantem dekoracji architektonicznych, metaloplastyki i biżuterii unikatowej. W ceramice artystycznej jest przedstawicielem tzw. szkoły sopockiej. Należał do słynnej grupy Kadyny, skupionej wokół Hanny Żuławskiej. Pracował przy rekonstrukcjach detali ceramicznych i architektonicznych podczas odbudowy Głównego Miasta w Gdańsku. Odtworzył kafle i elementy ceramiczne renesansowego Wielkiego Pieca w Dworze Artusa w Gdańsku (odsłonięcie w 1995 r.). W 1963 r. zbudował pracownię, w której tworzy do dziś. Jest to niezwykłe, emanujące twórczą atmosferą miejsce, szczególnie interesujące także ze względu na to, że Henryk Lula sam zaprojektował i wykonał większość urządzeń, których używa na wszystkich etapach pracy.
Barbara Ciukszo
Literatura:
- H. Lula, „Ceramika – tworzywo, sztuka”, [w:] „Henryk Lula. Sztuka ceramiki”, Gdańsk 2019, s. 100-111
- katalog wystawy „Henryk Lula. Ceramika. Sztuka materii”, Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa 2024
- „Ceramika i szkło polskie XX wieku”, katalog zbiorów pod redakcją M. Hermansdorfera, Wrocław 2004
Materia
Tym, co definiuje ceramikę, jest materia – rozumiana jako wartość istniejąca obiektywnie, odbierana przez człowieka wzrokiem i dotykiem – którą można określić jako np. twardą, matową, błyszczącą, przezroczystą, skrystalizowaną, iryzującą. Pozostałymi elementami stanowiącymi o odrębności ceramiki są: bryła (podporządkowana materii i z nią współdziałająca) oraz kolor.
Praca
Henryk Lula zauważył, że proces tworzenia ceramicznego dzieła tylko w części polega na ukształtowaniu formy; przenosi się następnie do wyobraźni artysty, by tam dążyć do znalezienia właściwego współdziałania szkliwa i formy. O tym, czy proces twórczy przebiegł bezbłędnie, artysta przekonuje się dopiero po wyjęciu dzieła z pieca – przyjmując je jak niezwykłe znalezisko.
Opowieść
Treści, które przekazuje odbiorcy dawna ceramika, opowiedziano na powierzchni naczynia rysunkowo, barwnie lub plastycznie – ceramiczna bryła służyła jako tło dla pracy rysownika, malarza czy rzeźbiarza. Współczesny ceramik ma przed sobą zadanie trudniejsze: artystyczną opowieść lub koncept wyraża „we wnętrzu tworzonej kompozycji, która nie jest rzeźbą przyozdobioną szkliwem, lecz kształtem dla materii emanującej całą bryłą”.
Działanie na odbiorcę
A jakiego rodzaju doznań ceramika może dostarczyć odbiorcom? Jej działanie jest bardziej dyskretne niż w przypadku innych dziedzin sztuk wizualnych, jak malarstwo czy rzeźba. Daje poczucie stabilności i spokoju, a to dzięki zasadniczym cechom ceramicznego tworzywa: naturalności, szlachetności i trwałości. Nie chodzi tu bynajmniej o rozleniwianie umysłu; przeciwnie – dzięki operowaniu skojarzeniami, dzieło ceramiczne pobudza intelekt odbiorcy.
Na fotografiach prezentujemy część prac Henryka Luli, znajdujących się w kolekcji Działu Sztuki Współczesnej. To nasza ceramika!
***
Henryk Lula urodził się w 1930 r. W latach 1950-1956 studiował na Wydziale Rzeźby u prof. Stanisława Horno-Popławskiego w gdańskiej Państwowej Szkole Sztuk Plastycznych (obecnie Akademia Sztuk Pięknych). W latach 1970-1997 był pedagogiem macierzystej uczelni, a od 1990 r. profesorem. Jest ceramikiem i rzeźbiarzem, a także projektantem dekoracji architektonicznych, metaloplastyki i biżuterii unikatowej. W ceramice artystycznej jest przedstawicielem tzw. szkoły sopockiej. Należał do słynnej grupy Kadyny, skupionej wokół Hanny Żuławskiej. Pracował przy rekonstrukcjach detali ceramicznych i architektonicznych podczas odbudowy Głównego Miasta w Gdańsku. Odtworzył kafle i elementy ceramiczne renesansowego Wielkiego Pieca w Dworze Artusa w Gdańsku (odsłonięcie w 1995 r.). W 1963 r. zbudował pracownię, w której tworzy do dziś. Jest to niezwykłe, emanujące twórczą atmosferą miejsce, szczególnie interesujące także ze względu na to, że Henryk Lula sam zaprojektował i wykonał większość urządzeń, których używa na wszystkich etapach pracy.
Barbara Ciukszo
Literatura:
- H. Lula, „Ceramika – tworzywo, sztuka”, [w:] „Henryk Lula. Sztuka ceramiki”, Gdańsk 2019, s. 100-111
- katalog wystawy „Henryk Lula. Ceramika. Sztuka materii”, Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa 2024
- „Ceramika i szkło polskie XX wieku”, katalog zbiorów pod redakcją M. Hermansdorfera, Wrocław 2004
