Dziś parę słów o jednej z nich -typariuszu z Reszla.
O cechach i pieczęciach cechowych, których kilka przykładów znajduje się w zbiorach Muzeum Warmii i Mazur, przeczytać można na naszej stronie, w poście z 7.05. 2020 roku https://muzeum.olsztyn.pl/5505,o-pieczeciach-cechowych.html. Dziś parę słów o jednej z nich -typariuszu z Reszla.
Na początek krótkie przypomnienie podstawowych informacji na temat dawnych cechów rzemieślniczych. Były to stowarzyszenia rękodzielników pokrewnych zawodów, tworzących rodzaj bractwa zajmującego się działalnością na tym samym terenie, kierującego się własnym statutem. Należenie do niego było przywilejem zarezerwowanym dla „urodzonych z rodziców uczciwych”. Niosło za sobą szereg korzyści ale też i obowiązków wobec wspólnoty, zarówno w czasie pokoju jak i zagrożenia wojennego.
Jak pisał w 1901 roku Jan Sygański w „Historyi Nowego Sącza…” - Rzemiosło każde stanowiło osobny ustrój towarzyski, osobne bractwo czyli cech. Jak ów owad, którego byt ściśle połączony z pewną rośliną i pewnymi warunkami, tak rzemieślnik ówczesny żył tylko w obrębie rzemiosła i bractwa swego, tam tylko czuł się w swym własnym żywiole, wiedząc, że podadzą mu rękę w niedostatku, obronią w potrzebie, uczczą dobrą chęć i zasługę…
Członkowie cechu mogli liczyć między innymi na ochronę swoich interesów zawodowych, a w rzazie śmierci godny pochówek i opiekę nad pozostawioną rodziną. Jak każda instytucja, cechy musiały posiadać swój własny znak uwierzytelniający (pieczęć), nadający moc prawną dokumentom, wyróżniający się tymi samymi symbolami, które widniały na ich sztandarach i szyldach. Znaki te niosły też ze sobą szerszy przekaz, propagując i trwale osadzając grupę w społeczności. Funkcję komunikacyjną przejmowały, szczególnie dla niepiśmiennych, umieszczone w kartuszach wizerunki patronów, narzędzi związanych z wykonywanym rzemiosłem, wytworów, a dopełnieniem stawały się napisy w legendach otokowych.
Prezentowany tłok pieczętny piekarzy z Reszla stanowi zwartą całość odlaną w jednym kawałku. Okrągły stempel przechodzi płynnie w 8-boczny uchwyt tworzący na zakończeniu gałkę. W polu pieczęci oddzielonym od legendy obrzeżem ciągłym, wyryty został kartusz o silnie wycinanych i zawijanych brzegach. W nim, pod otwartą koroną z trzema fleuronami wyobrażono gmerk kreskowy, pod którym umieszczono precel - znak zawodu piekarza. Nad kartuszem widnieje litera L, a po jego bokach data: 15 | 7 III. Legenda sporządzona w jednym wierszu zawiera napis majuskułą, prawoskrętny, z dywizorami w postaci kółek z kropkami w środku. Tekst legendy brzmi: DIS . IST . DIE . LOS . BECKER . IN . SIGEL . ZV . RESE
Do niedawna pieczęć określana była w inwentarzu muzealnym i w literaturze jako przedmiot z okresu baroku, datowany na koniec XVII wieku lub 1703 rok. Nieścisłość wynikała z błędnego odczytania i interpretacji cyfr umieszczonych po obu stronach kartusza. Niedawno, przy ponownym, bliższym zbadaniu, datę tę przesunięto na 1573 rok. Ciekawym wydaje się też fakt, iż na pieczęci, określanej dotąd jako tłok pieczętny cechu piekarzy widnieje gmerk, który w społecznościach rzemieślniczych i mieszczańskich był raczej znakiem indywidualnym oraz inicjał „L”.
W Reszlu, jak w wielu innych miastach Prus, pierwotne prawo zwyczajowe obowiązujące pomiędzy rzemieślnikami, zostało spisane i włączone do tak zwanych statutów, nazywanych wilkierzami. Większość zachowanych przynajmniej do II wojny światowej, pochodziła z czasów kardynała Hozjusza i biskupa Marcina Kromera, czyli z 2 polowy XVI wieku.
Tam, gdzie na dane rzemiosło przypadało tylko kilku mistrzów, tak że nie opłacało się tworzyć osobnego cechu, majstrowie ze wszystkich miast diecezji łączyli się w cechy państwowe z siedzibą w Lidzbarku. Stary cech warmiński obowiązywał do sekularyzacji diecezji w 1772 r.
Najstarsze zawody ujęte już w statucie miejskim to piekarze, rzeźnicy i szewcy, mający swoje kramy w ratuszu. Reguły tych pierwszych, pochodzące jeszcze z XV wieku, zostały odtworzone za kardynała Hozjusza i potwierdzone przez niego 12 sierpnia 1569 roku. W 38 artykule podane zostało jakie rodzaje wypieków należy wykonać by uzyskać tytuł piekarza białego, lekkiego pieczywa (Losbäcker) lub tylko ciemnego, gruboziarnistego (Festbäcker). Pierwszy musiał wykazać się trzema rodzajami chleba, bochenkiem za dwa fenigi z mąki żytniej, parą bułek i struclą. Drugi musiał wykonać chleb żytni już zagnieciony, chleb za 2 fenigi i gładką bułkę.
Jak pisze A. Poschman, autor przedwojennej monografii poświęconej Reszlowi, wymieniając przy okazji nazwiska starych rodów piekarskich (Sigge, Wagner, Guttheit, Kutzner), w grupie pamiątek po miejscowych wytwórcach zachowały się: „piękna stara lada z dębu, z intarsjami i dobrymi okuciami”, stara pieczęć „Festbäckera” bez daty, stara pieczęć „Losbäckerów” z 1571 roku oraz księga zmarłych, począwszy od roku 1687. Wspomina również statuty czeladników - szewca z 1515 roku i krawca z 1587 roku.
M.K.
Podpis do zdjęć:
Tłok pieczętny piekarzy z Reszla
1573 r.
żelazo, odlew, rytowanie, wym.: 8 x 4 cm
Fot: Grzegorz Kumorowicz
Literatura:
-Z. Lietz, Tłoki pieczętne cechów rzemieślniczych w zbiorach województwa olsztyńskiego, Rocznik Olsztyński, 1963, t. V, s. 361, poz.16
A. Poschmann, 600 Jahre Rossel. Bilder aus alter und neue zeit, Reszel 1937. s.190
J. Sygański, Historya Nowego Sącza, T. II, Lwów 1901 r.
Na początek krótkie przypomnienie podstawowych informacji na temat dawnych cechów rzemieślniczych. Były to stowarzyszenia rękodzielników pokrewnych zawodów, tworzących rodzaj bractwa zajmującego się działalnością na tym samym terenie, kierującego się własnym statutem. Należenie do niego było przywilejem zarezerwowanym dla „urodzonych z rodziców uczciwych”. Niosło za sobą szereg korzyści ale też i obowiązków wobec wspólnoty, zarówno w czasie pokoju jak i zagrożenia wojennego.
Jak pisał w 1901 roku Jan Sygański w „Historyi Nowego Sącza…” - Rzemiosło każde stanowiło osobny ustrój towarzyski, osobne bractwo czyli cech. Jak ów owad, którego byt ściśle połączony z pewną rośliną i pewnymi warunkami, tak rzemieślnik ówczesny żył tylko w obrębie rzemiosła i bractwa swego, tam tylko czuł się w swym własnym żywiole, wiedząc, że podadzą mu rękę w niedostatku, obronią w potrzebie, uczczą dobrą chęć i zasługę…
Członkowie cechu mogli liczyć między innymi na ochronę swoich interesów zawodowych, a w rzazie śmierci godny pochówek i opiekę nad pozostawioną rodziną. Jak każda instytucja, cechy musiały posiadać swój własny znak uwierzytelniający (pieczęć), nadający moc prawną dokumentom, wyróżniający się tymi samymi symbolami, które widniały na ich sztandarach i szyldach. Znaki te niosły też ze sobą szerszy przekaz, propagując i trwale osadzając grupę w społeczności. Funkcję komunikacyjną przejmowały, szczególnie dla niepiśmiennych, umieszczone w kartuszach wizerunki patronów, narzędzi związanych z wykonywanym rzemiosłem, wytworów, a dopełnieniem stawały się napisy w legendach otokowych.
Prezentowany tłok pieczętny piekarzy z Reszla stanowi zwartą całość odlaną w jednym kawałku. Okrągły stempel przechodzi płynnie w 8-boczny uchwyt tworzący na zakończeniu gałkę. W polu pieczęci oddzielonym od legendy obrzeżem ciągłym, wyryty został kartusz o silnie wycinanych i zawijanych brzegach. W nim, pod otwartą koroną z trzema fleuronami wyobrażono gmerk kreskowy, pod którym umieszczono precel - znak zawodu piekarza. Nad kartuszem widnieje litera L, a po jego bokach data: 15 | 7 III. Legenda sporządzona w jednym wierszu zawiera napis majuskułą, prawoskrętny, z dywizorami w postaci kółek z kropkami w środku. Tekst legendy brzmi: DIS . IST . DIE . LOS . BECKER . IN . SIGEL . ZV . RESE
Do niedawna pieczęć określana była w inwentarzu muzealnym i w literaturze jako przedmiot z okresu baroku, datowany na koniec XVII wieku lub 1703 rok. Nieścisłość wynikała z błędnego odczytania i interpretacji cyfr umieszczonych po obu stronach kartusza. Niedawno, przy ponownym, bliższym zbadaniu, datę tę przesunięto na 1573 rok. Ciekawym wydaje się też fakt, iż na pieczęci, określanej dotąd jako tłok pieczętny cechu piekarzy widnieje gmerk, który w społecznościach rzemieślniczych i mieszczańskich był raczej znakiem indywidualnym oraz inicjał „L”.
W Reszlu, jak w wielu innych miastach Prus, pierwotne prawo zwyczajowe obowiązujące pomiędzy rzemieślnikami, zostało spisane i włączone do tak zwanych statutów, nazywanych wilkierzami. Większość zachowanych przynajmniej do II wojny światowej, pochodziła z czasów kardynała Hozjusza i biskupa Marcina Kromera, czyli z 2 polowy XVI wieku.
Tam, gdzie na dane rzemiosło przypadało tylko kilku mistrzów, tak że nie opłacało się tworzyć osobnego cechu, majstrowie ze wszystkich miast diecezji łączyli się w cechy państwowe z siedzibą w Lidzbarku. Stary cech warmiński obowiązywał do sekularyzacji diecezji w 1772 r.
Najstarsze zawody ujęte już w statucie miejskim to piekarze, rzeźnicy i szewcy, mający swoje kramy w ratuszu. Reguły tych pierwszych, pochodzące jeszcze z XV wieku, zostały odtworzone za kardynała Hozjusza i potwierdzone przez niego 12 sierpnia 1569 roku. W 38 artykule podane zostało jakie rodzaje wypieków należy wykonać by uzyskać tytuł piekarza białego, lekkiego pieczywa (Losbäcker) lub tylko ciemnego, gruboziarnistego (Festbäcker). Pierwszy musiał wykazać się trzema rodzajami chleba, bochenkiem za dwa fenigi z mąki żytniej, parą bułek i struclą. Drugi musiał wykonać chleb żytni już zagnieciony, chleb za 2 fenigi i gładką bułkę.
Jak pisze A. Poschman, autor przedwojennej monografii poświęconej Reszlowi, wymieniając przy okazji nazwiska starych rodów piekarskich (Sigge, Wagner, Guttheit, Kutzner), w grupie pamiątek po miejscowych wytwórcach zachowały się: „piękna stara lada z dębu, z intarsjami i dobrymi okuciami”, stara pieczęć „Festbäckera” bez daty, stara pieczęć „Losbäckerów” z 1571 roku oraz księga zmarłych, począwszy od roku 1687. Wspomina również statuty czeladników - szewca z 1515 roku i krawca z 1587 roku.
M.K.
Podpis do zdjęć:
Tłok pieczętny piekarzy z Reszla
1573 r.
żelazo, odlew, rytowanie, wym.: 8 x 4 cm
Fot: Grzegorz Kumorowicz
Literatura:
-Z. Lietz, Tłoki pieczętne cechów rzemieślniczych w zbiorach województwa olsztyńskiego, Rocznik Olsztyński, 1963, t. V, s. 361, poz.16
A. Poschmann, 600 Jahre Rossel. Bilder aus alter und neue zeit, Reszel 1937. s.190
J. Sygański, Historya Nowego Sącza, T. II, Lwów 1901 r.
