#MuzeumwMrągowie
Ułan Natzmera – 1740-1742
Autor: Richard Knötel, Uniformenkunde.
„Strażnica bośniacka” jest częścią Muzeum w Mrągowie, oddziału Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Czemu to miejsce związane jest z egzotyczną jak na nasze tereny nazwą „Bośniacy”?
Historia tej formacji zbrojnej sięga roku 1740 kiedy to w armii pruskiej postanowiono sformować oddział na wzór ułańskich chorągwi w służbie saskiej. Do saskich ułanów mieli werbować się głównie Tatarzy litewscy uzbrojeni w lance, łuki, pistolety i szable. Pierwszym dowódcą pruskich ułanów był pułkownik Georg Christoph von Natzmer, stąd zwano ich Regiment Ulanen, a później Natzmer’sches Husaren-Regiment – pułkiem huzarów Natzmera. Pruscy ułani nie wsławili się wojennymi czynami, a wręcz, w pierwszym starciu, lance okazały im się przeszkadzać w walce. Rozczarowany król pruski Fryderyk II w liście do księcia Dassau napisał: „…ułani nie są warci chleba”. I na tym może by się to skończyło, ale August III, król polski, w trakcie drugiej wojny śląskiej (1744-1746) nakazał zwerbowanie czterotysięcznego oddziału lekkiej jazdy, który prowadziłby działania dywersyjne na tyłach armii pruskiej – coś na podobieństwo legendarnych Lisowczyków. Według pełnej awanturnictwa wersji urzędnik dworu saskiego wszedł w komitywę z albańskim jubilerem Stephanem Serkisem, któremu nie szczęściło się w dotychczasowym zawodzie.
Werbunek chętnych skuszonych wizją bogatych łupów odbywał się gładko, a w szeregi nowej formacji przyjmowano wszystkich gotowych do służby: Polaków, Kozaków, Tatarów, awanturników i poszukiwaczy przygód. Część z nich po otrzymaniu zadatku dezerterowała. Sam dworzanin wpadł w szpony hazardu i fundusze na organizację oddziału przepadły. Wtedy ów „Albańczyk” przeprowadził niedobitki na stronę pruską. Wersję o przeprowadzeniu niewielkiej formacji liczącej kilkudziesięciu ludzi potwierdzają także relacje prasy berlińskiej z owego czasu. Skąd wzięła się nazwa „Bośniacy”? Mógł to być kryptonim lub fantazja Serkisa pierwszego rotmistrza, element public-relations oddziału.
Fryderyk II, król pruski, postanowił dać drugą szansą wojskom uzbrojonym w lance i przyłączył je do pułku „Czarnych huzarów”, którymi dowodził znakomity pułkownik Joseph Theodor von Ruesch. Ów pułkownik wcześniej służył w armii austriackiej jako dowódca huzarów, którzy kilka lat wcześniej rozbili w puch ułanów Natzmera. On też zainicjował zakup koni dla swych huzarów na Ukrainie, których handlem zajmowali się żydowscy przemytnicy. Pod takim dowódcą „Bośniacy” służyli jako 11. szwadron pułku „Czarnych huzarów”, który intensywnie walczył w końcówce 1745 roku. Po zakończeniu II wojny śląskiej „Czarni huzarzy” i z nimi „Bośniacy” przenieśli się do garnizonów w Prusach Wschodnich. W trakcie wojny siedmioletniej (1756-1763) „Bośniacy” dzielnie wytrzymali bój z rosyjskimi kozakami w bitwie pod Gross-Jagersdorf, walczyli w krwawej bitwie pod Sarbinowem. Wówczas samodzielny szwadron był dowodzony przez oficera von Grabowski (później pisany Grabowsky), który został zdymisjonowany po tym jak w 1762 roku został ranny i stracił wzrok. W tym też czasie pułk miał być rozbudowany do tysiąca ludzi. W kadrze oficerskiej pojawiają się nazwiska: Konopka, Domnorowicz, Konarski, Tałaczko, Lipski, Skokowski, Roszkowski.
Po podpisaniu pokoju w 1763 roku liczbę „Bośniaków” zredukowano do niewielu ponad 200 ludzi. Dziesięć lat później, a więc po I rozbiorze Polski, już „Bosniaken-Korps” liczył ponad tysiąc żołnierzy, z których tylko niecałe 10 procent było Prusakami. W okresie od 1780 do 1792 roku stacjonowali w Prusach Wschodnich w Piszu, Mikołajkach, Ełku, Rynie, Białej, Pasymiu i Mrągowie. To zapewne z tego okresu przylgnęła do budynku nazwa związana z tą formacją. Były to czasy, kiedy wojsko stacjonowało w prywatnych domach, intensywnie eksploatując zasoby materialne i damskiej urody lokalnej społeczności. Można podejrzewać więc, że głęboko zapadli w pamięci mieszkańców Sensburga.
W trakcie insurekcji kościuszkowskiej „Bośniacy” operowali nad Narwią, walcząc z Polakami – w bitwie pod Magnuszewem wzięli jeńców i armaty. Po III rozbiorze Polski stacjonowali w rejonie Augustowa, Ostrołęki i Mławy. Pułk rozwiązano w 1799 roku i w ich miejsce utworzono nowy rodzaj kawalerii Towarzyszy – Towarczys-Regiment. Jak sama nazwa wskazuje, mieli nawiązywać do tradycji polskich zaciągów towarzyskich i tym kusić młodą polską szlachtę. W nowej formacji znalazło się wielu podoficerów z „Bośniaków”, lecz władze niemieckie zaobserwowały problemy ze znajomością języka niemieckiego wśród nowych żołnierzy i dlatego część kadry odsyłano na szkolenie do „Czarnych huzarów”. Towarzysze zrobili jak najlepsze wrażenie podczas manewrów w Jerutkach w 1802 roku. Udało im się wziąć do niewoli króla Wilhelma III, dowódcę, w trakcie ćwiczeń, strony przeciwnej, wraz z towarzyszącą mu królową Luizą. Max Toeppen w „Historii Mazur” tę akcję przypisuje wciąż „Bośniakom”.
W 1806 roku Towarzyszom udało się uniknąć pogromu w kampanii w Prusach i część z nich zdezerterowała do tworzonych oddziałów kawalerii polskiej – zalążków armii Księstwa Warszawskiego. Część, która pozostała w armii pruskiej walczyła m.in. w bitwie pod Lidzbarkiem Warmińskim 10 czerwca 1807 roku, gdzie dali popis swych umiejętności lancą w walce z kirasjerami gen. Espagne’a. Po podpisaniu pokoju w Tylży w lipcu 1807 roku żołnierzom i oficerom pochodzącym z ziem polskich pozwolono odejść. W pruskiej służbie zostało tylko kilkunastu.
SM
Ilustracje: Richard Knötel, Uniformenkunde.
Historia tej formacji zbrojnej sięga roku 1740 kiedy to w armii pruskiej postanowiono sformować oddział na wzór ułańskich chorągwi w służbie saskiej. Do saskich ułanów mieli werbować się głównie Tatarzy litewscy uzbrojeni w lance, łuki, pistolety i szable. Pierwszym dowódcą pruskich ułanów był pułkownik Georg Christoph von Natzmer, stąd zwano ich Regiment Ulanen, a później Natzmer’sches Husaren-Regiment – pułkiem huzarów Natzmera. Pruscy ułani nie wsławili się wojennymi czynami, a wręcz, w pierwszym starciu, lance okazały im się przeszkadzać w walce. Rozczarowany król pruski Fryderyk II w liście do księcia Dassau napisał: „…ułani nie są warci chleba”. I na tym może by się to skończyło, ale August III, król polski, w trakcie drugiej wojny śląskiej (1744-1746) nakazał zwerbowanie czterotysięcznego oddziału lekkiej jazdy, który prowadziłby działania dywersyjne na tyłach armii pruskiej – coś na podobieństwo legendarnych Lisowczyków. Według pełnej awanturnictwa wersji urzędnik dworu saskiego wszedł w komitywę z albańskim jubilerem Stephanem Serkisem, któremu nie szczęściło się w dotychczasowym zawodzie.
Werbunek chętnych skuszonych wizją bogatych łupów odbywał się gładko, a w szeregi nowej formacji przyjmowano wszystkich gotowych do służby: Polaków, Kozaków, Tatarów, awanturników i poszukiwaczy przygód. Część z nich po otrzymaniu zadatku dezerterowała. Sam dworzanin wpadł w szpony hazardu i fundusze na organizację oddziału przepadły. Wtedy ów „Albańczyk” przeprowadził niedobitki na stronę pruską. Wersję o przeprowadzeniu niewielkiej formacji liczącej kilkudziesięciu ludzi potwierdzają także relacje prasy berlińskiej z owego czasu. Skąd wzięła się nazwa „Bośniacy”? Mógł to być kryptonim lub fantazja Serkisa pierwszego rotmistrza, element public-relations oddziału.
Fryderyk II, król pruski, postanowił dać drugą szansą wojskom uzbrojonym w lance i przyłączył je do pułku „Czarnych huzarów”, którymi dowodził znakomity pułkownik Joseph Theodor von Ruesch. Ów pułkownik wcześniej służył w armii austriackiej jako dowódca huzarów, którzy kilka lat wcześniej rozbili w puch ułanów Natzmera. On też zainicjował zakup koni dla swych huzarów na Ukrainie, których handlem zajmowali się żydowscy przemytnicy. Pod takim dowódcą „Bośniacy” służyli jako 11. szwadron pułku „Czarnych huzarów”, który intensywnie walczył w końcówce 1745 roku. Po zakończeniu II wojny śląskiej „Czarni huzarzy” i z nimi „Bośniacy” przenieśli się do garnizonów w Prusach Wschodnich. W trakcie wojny siedmioletniej (1756-1763) „Bośniacy” dzielnie wytrzymali bój z rosyjskimi kozakami w bitwie pod Gross-Jagersdorf, walczyli w krwawej bitwie pod Sarbinowem. Wówczas samodzielny szwadron był dowodzony przez oficera von Grabowski (później pisany Grabowsky), który został zdymisjonowany po tym jak w 1762 roku został ranny i stracił wzrok. W tym też czasie pułk miał być rozbudowany do tysiąca ludzi. W kadrze oficerskiej pojawiają się nazwiska: Konopka, Domnorowicz, Konarski, Tałaczko, Lipski, Skokowski, Roszkowski.
Po podpisaniu pokoju w 1763 roku liczbę „Bośniaków” zredukowano do niewielu ponad 200 ludzi. Dziesięć lat później, a więc po I rozbiorze Polski, już „Bosniaken-Korps” liczył ponad tysiąc żołnierzy, z których tylko niecałe 10 procent było Prusakami. W okresie od 1780 do 1792 roku stacjonowali w Prusach Wschodnich w Piszu, Mikołajkach, Ełku, Rynie, Białej, Pasymiu i Mrągowie. To zapewne z tego okresu przylgnęła do budynku nazwa związana z tą formacją. Były to czasy, kiedy wojsko stacjonowało w prywatnych domach, intensywnie eksploatując zasoby materialne i damskiej urody lokalnej społeczności. Można podejrzewać więc, że głęboko zapadli w pamięci mieszkańców Sensburga.
W trakcie insurekcji kościuszkowskiej „Bośniacy” operowali nad Narwią, walcząc z Polakami – w bitwie pod Magnuszewem wzięli jeńców i armaty. Po III rozbiorze Polski stacjonowali w rejonie Augustowa, Ostrołęki i Mławy. Pułk rozwiązano w 1799 roku i w ich miejsce utworzono nowy rodzaj kawalerii Towarzyszy – Towarczys-Regiment. Jak sama nazwa wskazuje, mieli nawiązywać do tradycji polskich zaciągów towarzyskich i tym kusić młodą polską szlachtę. W nowej formacji znalazło się wielu podoficerów z „Bośniaków”, lecz władze niemieckie zaobserwowały problemy ze znajomością języka niemieckiego wśród nowych żołnierzy i dlatego część kadry odsyłano na szkolenie do „Czarnych huzarów”. Towarzysze zrobili jak najlepsze wrażenie podczas manewrów w Jerutkach w 1802 roku. Udało im się wziąć do niewoli króla Wilhelma III, dowódcę, w trakcie ćwiczeń, strony przeciwnej, wraz z towarzyszącą mu królową Luizą. Max Toeppen w „Historii Mazur” tę akcję przypisuje wciąż „Bośniakom”.
W 1806 roku Towarzyszom udało się uniknąć pogromu w kampanii w Prusach i część z nich zdezerterowała do tworzonych oddziałów kawalerii polskiej – zalążków armii Księstwa Warszawskiego. Część, która pozostała w armii pruskiej walczyła m.in. w bitwie pod Lidzbarkiem Warmińskim 10 czerwca 1807 roku, gdzie dali popis swych umiejętności lancą w walce z kirasjerami gen. Espagne’a. Po podpisaniu pokoju w Tylży w lipcu 1807 roku żołnierzom i oficerom pochodzącym z ziem polskich pozwolono odejść. W pruskiej służbie zostało tylko kilkunastu.
SM
Ilustracje: Richard Knötel, Uniformenkunde.
