#KopernikwOlsztynie
Na przełomie lat 60. i 70. biskup Jan Obłąk, duchowny i historyk, przeglądał w olsztyńskim Archiwum Diecezji Warmińskiej dokumenty związane z działalnością kapituły warmińskiej w czasach Mikołaja Kopernika. Natrafił na inwentarz archiwum kapituły z 1520 r., którego autorem miał być rzekomo Tiedemann Giese. Uderzyło go jednak podobieństwo pisma, którym spisano ów dokument do pisma Kopernika. Po uważnej analizie miał już pewność – autorem inwentarza był sam wielki astronom! Było to niebagatelne odkrycie – do tej pory działalność Kopernika na polu archiwistyki była jego biografom zupełnie nieznana.
Olsztyński zamek mieścił bowiem w czasach Kopernika (od roku 1502) między innymi archiwum warmińskiej kapituły katedralnej. Położenie na uboczu i solidne zamczysko gwarantowały bowiem większe niż we Fromborku (gdzie wcześniej przechowywano dokumenty) bezpieczeństwo. Przebywający w Olsztynie administrator dóbr wspólnych kapituły był więc odpowiedzialny za zbiór papierów i pergaminów (z których najstarsze liczyły ponad 200 lat) gwarantujących posiadłości, prawa i przywileje kapituły warmińskiej.
Kopernik podczas swojego pierwszego pobytu w Olsztynie (w latach 1516-1519) zainteresował się między innymi właśnie archiwum kapitulnym. Wówczas uzupełnił braki w inwentarzu, który sporządził niewiele wcześniej (w 1508 r.) jego poprzednik i starszy kolega, kanonik Jerzy Delau. Przeprowadził też skontrum, dopisując przy dokumentach, które rzeczywiście znajdowały się na miejscu uwagę „jest” albo „są”.
Gdy natomiast wrócił do Olsztyna na czas wojny (a więc w pierwszych miesiącach roku 1520), pochylił się ponownie nad sprawami archiwum. Działo się to prawdopodobnie w spokojnych miesiącach wiosennych i letnich, gdy działania wojenne toczyły się daleko od murów olsztyńskiego zamku (o czym pisaliśmy w jednym z poprzednich odcinków serii #KopernikwOlsztynie). Nowe przedsięwzięcie Kopernika wymagało bowiem czasu i uwagi: sporządził on całkiem nowy inwentarz archiwum kapituły. Co więcej, uporządkował je w całkowicie nowy sposób — układ formalny (według rodzaju dokumentu) zastąpił układem według treści. W ten sposób archiwista mógł łatwo odnaleźć dokumenty związane z danym tematem albo przeprowadzić kwerendę. Kopernikański inwentarz służył opiekunom kapitulnego archiwum przez ponad sto lat, do roku 1622 – wtedy bowiem dopiero sporządzono nowy.
W archiwistycznej działalności wielkiego astronoma, podobnie jak w niemal każdej dziedzinie, nad którą się pochylił, widać wyraźnie piętno jego nieprzeciętnego umysłu. Dążenie do przejrzystego porządku opartego na logicznych podstawach, które tak wyraźnie widać w Kopernikowskim opus magnum – De revolutionibus orbium coelestium – możemy w mniejszej skali dostrzec także w dziele tak mało efektownym jak olsztyński inwentarz.
Michał Kulpa
Fot. Łukasz Kulicki Fotografia
Olsztyński zamek mieścił bowiem w czasach Kopernika (od roku 1502) między innymi archiwum warmińskiej kapituły katedralnej. Położenie na uboczu i solidne zamczysko gwarantowały bowiem większe niż we Fromborku (gdzie wcześniej przechowywano dokumenty) bezpieczeństwo. Przebywający w Olsztynie administrator dóbr wspólnych kapituły był więc odpowiedzialny za zbiór papierów i pergaminów (z których najstarsze liczyły ponad 200 lat) gwarantujących posiadłości, prawa i przywileje kapituły warmińskiej.
Kopernik podczas swojego pierwszego pobytu w Olsztynie (w latach 1516-1519) zainteresował się między innymi właśnie archiwum kapitulnym. Wówczas uzupełnił braki w inwentarzu, który sporządził niewiele wcześniej (w 1508 r.) jego poprzednik i starszy kolega, kanonik Jerzy Delau. Przeprowadził też skontrum, dopisując przy dokumentach, które rzeczywiście znajdowały się na miejscu uwagę „jest” albo „są”.
Gdy natomiast wrócił do Olsztyna na czas wojny (a więc w pierwszych miesiącach roku 1520), pochylił się ponownie nad sprawami archiwum. Działo się to prawdopodobnie w spokojnych miesiącach wiosennych i letnich, gdy działania wojenne toczyły się daleko od murów olsztyńskiego zamku (o czym pisaliśmy w jednym z poprzednich odcinków serii #KopernikwOlsztynie). Nowe przedsięwzięcie Kopernika wymagało bowiem czasu i uwagi: sporządził on całkiem nowy inwentarz archiwum kapituły. Co więcej, uporządkował je w całkowicie nowy sposób — układ formalny (według rodzaju dokumentu) zastąpił układem według treści. W ten sposób archiwista mógł łatwo odnaleźć dokumenty związane z danym tematem albo przeprowadzić kwerendę. Kopernikański inwentarz służył opiekunom kapitulnego archiwum przez ponad sto lat, do roku 1622 – wtedy bowiem dopiero sporządzono nowy.
W archiwistycznej działalności wielkiego astronoma, podobnie jak w niemal każdej dziedzinie, nad którą się pochylił, widać wyraźnie piętno jego nieprzeciętnego umysłu. Dążenie do przejrzystego porządku opartego na logicznych podstawach, które tak wyraźnie widać w Kopernikowskim opus magnum – De revolutionibus orbium coelestium – możemy w mniejszej skali dostrzec także w dziele tak mało efektownym jak olsztyński inwentarz.
Michał Kulpa
Fot. Łukasz Kulicki Fotografia
