#ZArchiwumMWiM
Erich Mendelsohn. Reprodukcja ze zbiorów Domu Gazety Olsztyńskiej. Na wystawie poświęconej historii Olsztyna, w galerii znamienitych postaci znajduje się część poświęcona wybitnemu architektowi.
21 marca 1887 roku w Olsztynie przyszedł na świat Erich, piąte spośród sześciorga dzieci Davida i Emmy Mendelsohnów. Rodzina chłopca była w Grodzie nad Łyną dobrze znana. Ojciec zarabiał na jej utrzymanie, prowadząc na parterze domu przy Górnej 21 sklep z konfekcją. Przez mieszkańców miasta był darzony estymą za współtworzenie Ochotniczej Straży Pożarnej i Kolumn Sanitarnych, działalność samorządową oraz prowadzenie zajęć w miejscowej szkole rolniczej. Erich wspominał go słowami; „Nadzwyczaj czysty, uczciwy i z gruntu dobrotliwy człowiek […] bez sprzeczności, wręcz jednostronny, bezproblemowy aż do egoizmu – jak wszystkie nieskomplikowane natury”. Matka, Emma Esther z domu Jaruslawsky była wykwalifikowaną modystką, po której syn odziedziczył miłość do muzyki.
Erich twierdził po latach, że już w wieku pięciu lat odkrył architektoniczne powołanie. Być może to widok masywu olsztyńskiego zamku z pokoju „na mansardzie” lub wnętrze kościoła św. Jakuba wpłynęły na dobór zainteresowań chłopca. Z pewnością był urzeczony warmińskim krajobrazem, pełnym jezior i rozległych lasów. Z dumą podkreślał, skąd pochodzi, określając siebie jako „człowieka orientu z Prus Wschodnich”, a jego przyszła żona Louise pisała; „W Niemczech, w Anglii, Palestynie czy w Ameryce – wszędzie był Wschodnioprusakiem”.
Chłopiec uczęszczał do olsztyńskiego gimnazjum klasycznego, obecnej siedziby I Liceum Ogólnokształcącego. Mierne stopnie na świadectwie dojrzałości wystawionym 5 marca 1907 roku wykluczały go z grupy pilnych uczniów. Zdane z ledwością przedmioty, wśród których znalazły się; język niemiecki, greka, matematyka, fizyka oraz łacina na poziomie „niedostatecznym” prezentowały się niekorzystnie i tylko dobre stopnie z historii i geografii wybijały się na tle słabych ocen. Powodu do chwały nie dostarczał też fakt, że Erich był najstarszym maturzystą, w skutek „zimowania” w przedostatniej klasie. W rzeczywistości, cenioną w późniejszych latach erudycję i wszechstronne wykształcenie zawdzięczał pozaszkolnym aktywnościom, takim jak uczestnictwo w Kole Beethovena i Klopstrocka, założonymi wspólnie z kilkoma zdolnymi kolegami. W kwestionariuszu z zapytaniem o zamiar przyszłego kształcenia postawił kreskę, nie mając planów, co do przyszłości. Dopiero po jakimś czasie zdradził rodzicom zamiar studiowania architektury, jednakże twardo stąpający po ziemi ojciec, konsultując tę kwestię z miejscowym wyższym radcą do spraw budownictwa, wyraził dezaprobatę. Wątpił, czy żydowski architekt ma jakiekolwiek szanse na zatrudnienie w urzędzie budowlanym, a niezależne projektowanie nie gwarantowało pewności utrzymania.
Erich uległ woli rodziciela i rozpoczął praktykę w berlińskiej firmie Orenstein & Koppel, specjalizującej się w budowie kolejek wąskotorowych. Unieszczęśliwiony wyborem zrezygnował z praktyki po kilku tygodniach, dołączając do studentów prawa i nauk ekonomicznych w Monachium. Nawet będąc w latach późniejszych studentem architektury, odczuwał brak samodyscypliny, a czas wyznaczony na naukę wolał poświęcać na niezwiązane ze zdobywanym wykształceniem studiowanie myśli Nietzschego. W zaliczeniu obligatoryjnych przedmiotów z zakresu techniki pomogły pieniądze, którymi płacił bardziej obowiązkowym kolegom za rozwiązane zadania. Przez następne lata będzie poniekąd żałował, że nie przywiązywał wagi do umiejętności technicznych, a z powodu braków w zakresie wiedzy inżynieryjnej, odstąpił od zamiaru pracy w biurze architektonicznym, nie wierząc w wartość nabytych umiejętności. Do Louise pisał pełne zwątpienia listy: „Nie jestem architektem. Mój duch sam z siebie nie znajduje idei nowych form”…
mw
CDN
Bibliografia;
Bętkowski Rafał, Gmina żydowska w Olsztynie. Ojciec i syn – David i Erich Mendelsohnowie, [w:] Debata, nr 9 (72) 2013.
Heinze-Greenberg Ita, Erich Mendelsohn. Olsztyn–Jerozolima–San Francisco, Olsztyn 2006.
Mazgal Ewa, Erich Mendelsohn [w:] Śrutkowski Tomasz (red.), Kalendarz Olsztyński 1999: a w nim kalendarium, wiele informacji ciekawych o historii miasta, zacnych mieszkańcach wiadomości pożytecznych bez liku i facecji, Olsztyn 1999.
Wolski Bolesław, Erich Mendelsohn – architekt z Olsztyna [w:] Jasiński Janusz (red.) „Szkice olsztyńskie”, Olsztyn 1967.
Erich twierdził po latach, że już w wieku pięciu lat odkrył architektoniczne powołanie. Być może to widok masywu olsztyńskiego zamku z pokoju „na mansardzie” lub wnętrze kościoła św. Jakuba wpłynęły na dobór zainteresowań chłopca. Z pewnością był urzeczony warmińskim krajobrazem, pełnym jezior i rozległych lasów. Z dumą podkreślał, skąd pochodzi, określając siebie jako „człowieka orientu z Prus Wschodnich”, a jego przyszła żona Louise pisała; „W Niemczech, w Anglii, Palestynie czy w Ameryce – wszędzie był Wschodnioprusakiem”.
Chłopiec uczęszczał do olsztyńskiego gimnazjum klasycznego, obecnej siedziby I Liceum Ogólnokształcącego. Mierne stopnie na świadectwie dojrzałości wystawionym 5 marca 1907 roku wykluczały go z grupy pilnych uczniów. Zdane z ledwością przedmioty, wśród których znalazły się; język niemiecki, greka, matematyka, fizyka oraz łacina na poziomie „niedostatecznym” prezentowały się niekorzystnie i tylko dobre stopnie z historii i geografii wybijały się na tle słabych ocen. Powodu do chwały nie dostarczał też fakt, że Erich był najstarszym maturzystą, w skutek „zimowania” w przedostatniej klasie. W rzeczywistości, cenioną w późniejszych latach erudycję i wszechstronne wykształcenie zawdzięczał pozaszkolnym aktywnościom, takim jak uczestnictwo w Kole Beethovena i Klopstrocka, założonymi wspólnie z kilkoma zdolnymi kolegami. W kwestionariuszu z zapytaniem o zamiar przyszłego kształcenia postawił kreskę, nie mając planów, co do przyszłości. Dopiero po jakimś czasie zdradził rodzicom zamiar studiowania architektury, jednakże twardo stąpający po ziemi ojciec, konsultując tę kwestię z miejscowym wyższym radcą do spraw budownictwa, wyraził dezaprobatę. Wątpił, czy żydowski architekt ma jakiekolwiek szanse na zatrudnienie w urzędzie budowlanym, a niezależne projektowanie nie gwarantowało pewności utrzymania.
Erich uległ woli rodziciela i rozpoczął praktykę w berlińskiej firmie Orenstein & Koppel, specjalizującej się w budowie kolejek wąskotorowych. Unieszczęśliwiony wyborem zrezygnował z praktyki po kilku tygodniach, dołączając do studentów prawa i nauk ekonomicznych w Monachium. Nawet będąc w latach późniejszych studentem architektury, odczuwał brak samodyscypliny, a czas wyznaczony na naukę wolał poświęcać na niezwiązane ze zdobywanym wykształceniem studiowanie myśli Nietzschego. W zaliczeniu obligatoryjnych przedmiotów z zakresu techniki pomogły pieniądze, którymi płacił bardziej obowiązkowym kolegom za rozwiązane zadania. Przez następne lata będzie poniekąd żałował, że nie przywiązywał wagi do umiejętności technicznych, a z powodu braków w zakresie wiedzy inżynieryjnej, odstąpił od zamiaru pracy w biurze architektonicznym, nie wierząc w wartość nabytych umiejętności. Do Louise pisał pełne zwątpienia listy: „Nie jestem architektem. Mój duch sam z siebie nie znajduje idei nowych form”…
mw
CDN
Bibliografia;
Bętkowski Rafał, Gmina żydowska w Olsztynie. Ojciec i syn – David i Erich Mendelsohnowie, [w:] Debata, nr 9 (72) 2013.
Heinze-Greenberg Ita, Erich Mendelsohn. Olsztyn–Jerozolima–San Francisco, Olsztyn 2006.
Mazgal Ewa, Erich Mendelsohn [w:] Śrutkowski Tomasz (red.), Kalendarz Olsztyński 1999: a w nim kalendarium, wiele informacji ciekawych o historii miasta, zacnych mieszkańcach wiadomości pożytecznych bez liku i facecji, Olsztyn 1999.
Wolski Bolesław, Erich Mendelsohn – architekt z Olsztyna [w:] Jasiński Janusz (red.) „Szkice olsztyńskie”, Olsztyn 1967.
