#NapoleonNaWarmii
W okresie wojen napoleońskich na Warmii w latach 1807 i 1812 pojawiały się armie francuska oraz walczące z nią rosyjska i pruska. Za każdym razem oznaczało to ogołocenie ludności cywilnej przede wszystkim z jedzenia oraz innych dóbr. Od lutego 1807 roku Warmia stała się scenerią bitew i manewrów samego Napoleona Bonaparte.
W sierpniu 1806 roku rozpoczął się kryzys stosunków francusko-pruskich, który podsycił nadzieje Polaków na odzyskanie niepodległości. Prusy wypowiedziały Francji wojnę. Dwie bitwy, pod Jeną i pod Auerstadt, doprowadziły do zupełnego pogromu Prus. Pruscy dziewiętnastowieczni historycy pisali o tej kampanii jako o „nieszczęśliwej wojnie”, która szybko w oczach Francuzów stała się „wojną polską”. Pod koniec 1806 roku Francuzi stanęli w Warszawie, a Rosjanie przyczaili się w Prusach. 1 stycznia 1807 Napoleon nakazał swym wojskom przejście na leża zimowe. W styczniu marszałek Michel Ney przeprowadził wypad w stronę Królewca. Jego wojska doszły pod Reszel, Bisztynek, Jeziorany, Lidzbark Warmiński, Morąg i Miłakowo, pod którym doszło do utarczki z podjazdem pruskim. Sam Ney zatrzymał się 7 stycznia w Dobrym Mieście, a 8 stycznia w Barczewie. Dzięki informacjom zwiadowców zorientował się, że droga na Królewiec jest otwarta. Ney wysłał w kierunku Królewca lekką jazdę generała Colberta, wzmocnioną batalionami grenadierów i woltyżerów oraz sześcioma działami. Ten ruch sprowokował armie pruską i rosyjską do ruszenia na zachód. Teraz Ney wycofał swój korpus do Olsztyna, skąd 22 stycznia alarmował listownie marszałków Jeana Bernadotte’a i Nicolasa Soulta, dowódców sąsiednich korpusów, oraz kwaterę główną o ataku sprzymierzonych. Szczególnie zagrożony ewentualnym atakiem był korpus Bernadotte’a, którego jednostki były rozciągnięte od Mierzei Wiślanej w kierunku południowo-wschodnim na przestrzeni 80 kilometrów. 25 stycznia 1807 roku doszło do bitwy pod Morągiem, zwycięskiej dla Francuzów i pokazującej Napoleonowi, że wróg jest na wyciągnięcie ręki. Cesarz Francuzów 31 stycznia dotarł do Wielbarka, wokół którego koncentrowały się oddziały armii francuskiej. 1 lutego Pasym opanowała kawaleria marszałka Joachima Murata. Pod Olsztynem, w zakolu Łyny, między Bartągiem a Jarotami doszło do potyczki forpoczt obu armii. Rosjanie wycofali się za Olsztyn, w rejon Jonkowa, gdzie na przestrzeni ośmiu kilometrów rozstawili swe wojska.
Na wieść o tych wydarzeniach cesarz Francuzów oderwał się od rozwijającego się romansu z Marią Walewską i pospiesznie wyjechał z Warszawy. Pierwszą noc w naszym regionie spędził w Wielbarku w domu zarządcy domeny królewskiej, skąd wyjechał 2 lutego 1807 roku. Kolejną noc spędził na plebanii w Pasymiu. Spieszno mu było na spotkanie z siłami rosyjskimi, bo do Olsztyna przyjechał o świcie, czyli około siódmej rano 3 lutego. Pewnie jeszcze gdzieś po drodze, o godzinie piątej rozesłał rozkazy. Marszałek Soult ze swoimi wojskami miał maszerować prawym brzegiem Łyny, Murat lewym, a Ney po linii Ostróda, Olsztyn, Barczewo. Napoleon na podstawie danych ze zwiadu przypuszczał, że główne siły rosyjskie znajdują się w Dobrym Mieście, a w Jonkowie stoi tylko straż tylna. Manewry marszałków miały służyć jak najszybszemu doprowadzeniu do walnej bitwy. Napoleon ominął Olsztyn i pojechał do Gutkowa. Tam, z drewnianej wieży kościelnej, obserwował pozycje rosyjskie. Napoleon wrócił do Olsztyna około południa. Przejechał przez most Jana i wjechał na olsztyński rynek, gdzie zatrzymał się w kamienicy na rogu rynku i ulicy św. Barbary. Tu odbierał meldunki od zwiadowców na temat armii rosyjskiej skoncentrowanej przy Jonkowie. Z tym miejscem związana jest legenda o pruskim strzelcu o nazwisku Rydzewski, który chciał ustrzelić siedzącego na koniu, dokonującego przeglądu wojsk Napoleona. Trzeba tu dodać, że podobną historię o zamachu ma także Zalewo.
W olsztyńskim zamku cesarz oglądał namalowane na ścianie krużganka wykresy autorstwa Kopernika oraz rozsyłał rozkazy do swych korpusów. Wizyta na olsztyńskim zamku i zetknięcie się z pamiątką po astronomie zrobiły na Napoleonie ogromne wrażenie, skoro kilka dni później, po jatce jaką przeszły wojska francuskie w czasie bitwy pod Iławą Pruską, pamiętał o tym zdarzeniu. Polecił Gerardowi Gleyowi, swojemu oficerowi, poszukiwanie grobu Kopernika i pamiątek po nim (tę informację odnalazł Norbert Kasparek, a więcej o tym napisał Janusz Jasiński w książeczce „Napoleon w Olsztynie i okolicach”). Gerard Gley był księdzem, uczył filozofii i matematyki w Strassburgu. Był też administratorem dóbr marszałka Davouta w Skierniewicach, skąd przesłał relację z poszukiwań do „Tygodnika Poznańskiego”. Opisał, jak został wysłany do Lidzbarka Warmińskiego, bo tam słyszano, że znajduje się grób Kopernika. Zawitał też do kolegiaty w Dobrym Mieście i na zamek w Olsztynie. Zainteresowanie astronomem nie wygasło i kiedy Napoleon 2 czerwca 1812 roku był w Toruniu, chętnie odwiedził kamienicę, w której jakoby urodził się Kopernik.
Do walnej bitwy pod Jonkowem nie doszło. Rosjanie wycofali się na północ i Napoleon dogonił ich dopiero pod Iławą Pruską, gdzie doszło do krwawej bitwy, po której obie strony wyczerpane musiały zebrać siły, by rozstrzygnąć wojnę wiosną w serii bitew stoczonych wzdłuż Pasłęki i Łyny pod Lidzbarkiem Warmińskim i Frydlandem. Wojnę polską zakończyło podpisanie pokoju w Tylży w lipcu 1807 roku.
Wojska napoleońskie wróciły z całą mocą do Prus w 1812 roku, szykując się do wojny z Rosją. Awanturnicza wyprawa na Moskwę zakończyła się klęską Francuzów, którzy w drodze powrotnej przemykali przez Prusy. Wkraczająca armia rosyjska była witana jako wyzwoliciele, a mieszkańcy Prus masowo chwytali za broń, organizując ochotnicze jednostki i przygotowując się do ostatecznej batalii z Napoleonem.
sm
W sierpniu 1806 roku rozpoczął się kryzys stosunków francusko-pruskich, który podsycił nadzieje Polaków na odzyskanie niepodległości. Prusy wypowiedziały Francji wojnę. Dwie bitwy, pod Jeną i pod Auerstadt, doprowadziły do zupełnego pogromu Prus. Pruscy dziewiętnastowieczni historycy pisali o tej kampanii jako o „nieszczęśliwej wojnie”, która szybko w oczach Francuzów stała się „wojną polską”. Pod koniec 1806 roku Francuzi stanęli w Warszawie, a Rosjanie przyczaili się w Prusach. 1 stycznia 1807 Napoleon nakazał swym wojskom przejście na leża zimowe. W styczniu marszałek Michel Ney przeprowadził wypad w stronę Królewca. Jego wojska doszły pod Reszel, Bisztynek, Jeziorany, Lidzbark Warmiński, Morąg i Miłakowo, pod którym doszło do utarczki z podjazdem pruskim. Sam Ney zatrzymał się 7 stycznia w Dobrym Mieście, a 8 stycznia w Barczewie. Dzięki informacjom zwiadowców zorientował się, że droga na Królewiec jest otwarta. Ney wysłał w kierunku Królewca lekką jazdę generała Colberta, wzmocnioną batalionami grenadierów i woltyżerów oraz sześcioma działami. Ten ruch sprowokował armie pruską i rosyjską do ruszenia na zachód. Teraz Ney wycofał swój korpus do Olsztyna, skąd 22 stycznia alarmował listownie marszałków Jeana Bernadotte’a i Nicolasa Soulta, dowódców sąsiednich korpusów, oraz kwaterę główną o ataku sprzymierzonych. Szczególnie zagrożony ewentualnym atakiem był korpus Bernadotte’a, którego jednostki były rozciągnięte od Mierzei Wiślanej w kierunku południowo-wschodnim na przestrzeni 80 kilometrów. 25 stycznia 1807 roku doszło do bitwy pod Morągiem, zwycięskiej dla Francuzów i pokazującej Napoleonowi, że wróg jest na wyciągnięcie ręki. Cesarz Francuzów 31 stycznia dotarł do Wielbarka, wokół którego koncentrowały się oddziały armii francuskiej. 1 lutego Pasym opanowała kawaleria marszałka Joachima Murata. Pod Olsztynem, w zakolu Łyny, między Bartągiem a Jarotami doszło do potyczki forpoczt obu armii. Rosjanie wycofali się za Olsztyn, w rejon Jonkowa, gdzie na przestrzeni ośmiu kilometrów rozstawili swe wojska.
Na wieść o tych wydarzeniach cesarz Francuzów oderwał się od rozwijającego się romansu z Marią Walewską i pospiesznie wyjechał z Warszawy. Pierwszą noc w naszym regionie spędził w Wielbarku w domu zarządcy domeny królewskiej, skąd wyjechał 2 lutego 1807 roku. Kolejną noc spędził na plebanii w Pasymiu. Spieszno mu było na spotkanie z siłami rosyjskimi, bo do Olsztyna przyjechał o świcie, czyli około siódmej rano 3 lutego. Pewnie jeszcze gdzieś po drodze, o godzinie piątej rozesłał rozkazy. Marszałek Soult ze swoimi wojskami miał maszerować prawym brzegiem Łyny, Murat lewym, a Ney po linii Ostróda, Olsztyn, Barczewo. Napoleon na podstawie danych ze zwiadu przypuszczał, że główne siły rosyjskie znajdują się w Dobrym Mieście, a w Jonkowie stoi tylko straż tylna. Manewry marszałków miały służyć jak najszybszemu doprowadzeniu do walnej bitwy. Napoleon ominął Olsztyn i pojechał do Gutkowa. Tam, z drewnianej wieży kościelnej, obserwował pozycje rosyjskie. Napoleon wrócił do Olsztyna około południa. Przejechał przez most Jana i wjechał na olsztyński rynek, gdzie zatrzymał się w kamienicy na rogu rynku i ulicy św. Barbary. Tu odbierał meldunki od zwiadowców na temat armii rosyjskiej skoncentrowanej przy Jonkowie. Z tym miejscem związana jest legenda o pruskim strzelcu o nazwisku Rydzewski, który chciał ustrzelić siedzącego na koniu, dokonującego przeglądu wojsk Napoleona. Trzeba tu dodać, że podobną historię o zamachu ma także Zalewo.
W olsztyńskim zamku cesarz oglądał namalowane na ścianie krużganka wykresy autorstwa Kopernika oraz rozsyłał rozkazy do swych korpusów. Wizyta na olsztyńskim zamku i zetknięcie się z pamiątką po astronomie zrobiły na Napoleonie ogromne wrażenie, skoro kilka dni później, po jatce jaką przeszły wojska francuskie w czasie bitwy pod Iławą Pruską, pamiętał o tym zdarzeniu. Polecił Gerardowi Gleyowi, swojemu oficerowi, poszukiwanie grobu Kopernika i pamiątek po nim (tę informację odnalazł Norbert Kasparek, a więcej o tym napisał Janusz Jasiński w książeczce „Napoleon w Olsztynie i okolicach”). Gerard Gley był księdzem, uczył filozofii i matematyki w Strassburgu. Był też administratorem dóbr marszałka Davouta w Skierniewicach, skąd przesłał relację z poszukiwań do „Tygodnika Poznańskiego”. Opisał, jak został wysłany do Lidzbarka Warmińskiego, bo tam słyszano, że znajduje się grób Kopernika. Zawitał też do kolegiaty w Dobrym Mieście i na zamek w Olsztynie. Zainteresowanie astronomem nie wygasło i kiedy Napoleon 2 czerwca 1812 roku był w Toruniu, chętnie odwiedził kamienicę, w której jakoby urodził się Kopernik.
Do walnej bitwy pod Jonkowem nie doszło. Rosjanie wycofali się na północ i Napoleon dogonił ich dopiero pod Iławą Pruską, gdzie doszło do krwawej bitwy, po której obie strony wyczerpane musiały zebrać siły, by rozstrzygnąć wojnę wiosną w serii bitew stoczonych wzdłuż Pasłęki i Łyny pod Lidzbarkiem Warmińskim i Frydlandem. Wojnę polską zakończyło podpisanie pokoju w Tylży w lipcu 1807 roku.
Wojska napoleońskie wróciły z całą mocą do Prus w 1812 roku, szykując się do wojny z Rosją. Awanturnicza wyprawa na Moskwę zakończyła się klęską Francuzów, którzy w drodze powrotnej przemykali przez Prusy. Wkraczająca armia rosyjska była witana jako wyzwoliciele, a mieszkańcy Prus masowo chwytali za broń, organizując ochotnicze jednostki i przygotowując się do ostatecznej batalii z Napoleonem.
sm
