W związku z przypadającą dziś 145 rocznicą urodzin mistrza polskiego piktorializmu – Jana Bułhaka, prezentujemy dwie z 26 fotografii znajdujących się w zbiorach Działu Sztuki Współczesnej. Kolekcja składa się z prac powstających od drugiej dekady XX wieku do 1948 roku. Największa część pochodzi z lat 1916-1918, są to ujęcia Wileńszczyzny, przede wszystkim okolic Pałacu Tuskulanum.
Jan Bułhak, Okolice Pałacu Tuskulanum, 1916 r., Wilno.
Jan Bułhak urodził się 6 października 1876 roku w Ostaszynie niedaleko Nowogródka.
Zafascynowany zachodnim piktorializmem, fotografią zajął się w 1905 roku. Pierwsze próby podejmował posługując się aparatem otrzymanym w prezencie od żony. W 1912 roku przebywał w Dreźnie, gdzie uczył się fotografii w zakładzie Hugo Erfhurtha. Po powrocie do Wilna fotografował już zawodowo. W okresie międzywojennym pracował jako pedagog, pełnił funkcję kierownika Zakładu Fotografii Artystycznej przy Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie. Był jednym z założycieli i prezesem Fotoklubu Wileńskiego oraz Fotoklubu Polskiego. W jego dorobku naukowym znajdują się liczne artykuły i książki poświęcone fotografii. Zmarł 4 lutego 1950 roku w Giżycku.
Artysta wprowadził do polskiej terminologii historii sztuki pojęcie fotografiki - fotografii artystycznej, przez którą rozumiał bliski malarstwu piktorializm. W 1947 roku wykorzystane zostało ono w nazwie nowo utworzonego, kontynuującego tradycję Fotoklubu Polskiego - ZPAF – Związku Polskich Artystów Fotografików, którego Bułhak był współorganizatorem i posiadaczem Legitymacji Związkowej nr 1.
Malarskość fotografii Bułhaka cechuje również jego późne prace. Artysta do końca nie uznawał fotografii eksperymentalnej, awangardowej i pozostał wierny piktorializmowi. Niektóre ujęcia jego autorstwa budzą nawet skojarzenia z konkretnymi obrazami. „Magnolia”, bliska jest kompozycji Vincenta van Gogha, pt. "Kwitnący Migdałowiec" z 1890 roku, którą oglądać można w Muzeum Vincenta van Gogha w Amsterdamie.
W jego dorobku przeważa artystyczna dokumentacja fotograficzna miast, przede wszystkim Wilna oraz otaczających je krajobrazów. Najbardziej charakterystyczny jest dla Bułhaka romantyczny, impresjonistyczny, miękki światłocień. Nawet gdy są to ujęcia pustych ulic wyczuwalna jest w nich nieokreślona obecność. Umiejętność uchwycenia zatrzymanego w czasie, traktowanego jako żywy organizm miasta trwającego w swoistym, pozbawionym ostrości zawieszeniu, przywodzi na myśl światowych mistrzów, np. Eugène’a Atgeta.
Zasługi Bułhaka dla fotografii, jego zaangażowanie w dążeniu do stworzenia jasnego podziału na fotografię rzemieślniczą i uznawaną za sztukę fotografikę oraz prekursorstwo w kwestii tworzenia teorii dziedziny sprawiły, iż zasłużenie określany jest on mianem „Ojca Polskiej Fotografii”.
Zofia Sztandarska
Zafascynowany zachodnim piktorializmem, fotografią zajął się w 1905 roku. Pierwsze próby podejmował posługując się aparatem otrzymanym w prezencie od żony. W 1912 roku przebywał w Dreźnie, gdzie uczył się fotografii w zakładzie Hugo Erfhurtha. Po powrocie do Wilna fotografował już zawodowo. W okresie międzywojennym pracował jako pedagog, pełnił funkcję kierownika Zakładu Fotografii Artystycznej przy Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie. Był jednym z założycieli i prezesem Fotoklubu Wileńskiego oraz Fotoklubu Polskiego. W jego dorobku naukowym znajdują się liczne artykuły i książki poświęcone fotografii. Zmarł 4 lutego 1950 roku w Giżycku.
Artysta wprowadził do polskiej terminologii historii sztuki pojęcie fotografiki - fotografii artystycznej, przez którą rozumiał bliski malarstwu piktorializm. W 1947 roku wykorzystane zostało ono w nazwie nowo utworzonego, kontynuującego tradycję Fotoklubu Polskiego - ZPAF – Związku Polskich Artystów Fotografików, którego Bułhak był współorganizatorem i posiadaczem Legitymacji Związkowej nr 1.
Malarskość fotografii Bułhaka cechuje również jego późne prace. Artysta do końca nie uznawał fotografii eksperymentalnej, awangardowej i pozostał wierny piktorializmowi. Niektóre ujęcia jego autorstwa budzą nawet skojarzenia z konkretnymi obrazami. „Magnolia”, bliska jest kompozycji Vincenta van Gogha, pt. "Kwitnący Migdałowiec" z 1890 roku, którą oglądać można w Muzeum Vincenta van Gogha w Amsterdamie.
W jego dorobku przeważa artystyczna dokumentacja fotograficzna miast, przede wszystkim Wilna oraz otaczających je krajobrazów. Najbardziej charakterystyczny jest dla Bułhaka romantyczny, impresjonistyczny, miękki światłocień. Nawet gdy są to ujęcia pustych ulic wyczuwalna jest w nich nieokreślona obecność. Umiejętność uchwycenia zatrzymanego w czasie, traktowanego jako żywy organizm miasta trwającego w swoistym, pozbawionym ostrości zawieszeniu, przywodzi na myśl światowych mistrzów, np. Eugène’a Atgeta.
Zasługi Bułhaka dla fotografii, jego zaangażowanie w dążeniu do stworzenia jasnego podziału na fotografię rzemieślniczą i uznawaną za sztukę fotografikę oraz prekursorstwo w kwestii tworzenia teorii dziedziny sprawiły, iż zasłużenie określany jest on mianem „Ojca Polskiej Fotografii”.
Zofia Sztandarska
