#ZArchiwumMWiM #Życiorys
Gra w szachy. Lata 70, fot. Ryszard Czerniewski.
11 września 1985 roku w Olsztynie zmarł jeden z czołowych pisarzy naszego regionu, Henryk Panas.
Przyszły literat urodził się w 1912 roku, we Lwowie, jako pierworodny syn masarza Michała i Katarzyny. Szkołę powszechną ukończył z doskonałymi ocenami, za wyjątkiem „pilności”, którą szacowano na dostateczną. Do gimnazjum trafił z rocznym wyprzedzeniem i bardzo szybko stał się częścią lekceważącego normy społeczne środowiska uczniów, mimo iż jako najmłodszy w klasie żak cieszył się względami nauczycieli. Oceny Henryka błyskawicznie się pogorszyły, co nie wykluczało kiełkującego w nim zamiłowania do książek, zwłaszcza zeszytowymi powieściami indiańskimi i detektywistycznymi. Jednak, największą estymą darzył dzieła Sienkiewicza, a zainspirowany twórczością imiennika, już w wieku jedenastu lat zainicjował pierwszy etap literackiej kariery, pisząc niedokończoną opowieść o trzech chłopcach porwanych przez Tatarów. Wkrótce potem, sięgnął po lektury z kręgu filozofii; dzieła Kanta, Schopenhauera, Nietschego i wbrew religijności matki, wysyłającej go na nabożeństwa oraz katechezę zaczął wykazywać poglądy agnostyckie. Naukę kontynuował na Uniwersytecie Jana Kazimierza, będącym w latach międzywojnia jednym z najlepszych w kraju. Świadomy prestiżu Alma Mater, tym razem przykładał do kształcenia o wiele większą wagę. Po zdobyciu dyplomu, został nauczycielem historii w gimnazjum.
Zawodową ścieżkę belfra przerwał 1 września. Wtedy, to we lwowskich szkołach odwołano lekcje, a dwanaście dni później, o miasto toczono dramatyczną walkę z Niemcami. Wziął w niej udział również Henryk Panas, wspominając panujący chaos przygotowań; „półtora tysiąca zmobilizowanych pętało się po korytarzach i dziedzińcu, jedni w mundurach, inni bez. Karabinów starczyło zaledwie dla warty”. Determinacja i odwaga obrońców pozwoliły odeprzeć pierwsze ataki, ale dołączenie do szturmu Armii Czerwonej zaprzepaściło jakąkolwiek nadzieję. Po zajęciu Lwowa przez Sowietów, Henryk Panas mógł wykładać tylko matematykę, z powodu zawieszenia nauki historii. Niestety, ani posada nauczyciela, ani przyjęcie radzieckiego paszportu nie uchroniły go przed aresztowaniem jako jednego z kilkuset tysięcy przedstawicieli „klasowo niebezpiecznych elementów”. Zanim trafił za kraty, zdołał poprosić szkolnego kolegę o dostarczenie poślubionej jeszcze na studiach, żonie Janinie kluczy i obrączki. W śledztwie usłyszał zarzuty bycia agentem burżuazji międzynarodowej, prowadzącym antysowiecką agitację. Wyrok trybunału brzmiał „8 lat obozu pracy poprawczej”. Wywieziony został tuż przed wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej. Gdyby trzymano go w areszcie przez kilka dni dłużej bez postawionych zarzutów, to z pewnością podzieliłby los tysięcy pomordowanych więźniów po 22 czerwca 1941 roku. Panas trafił do Workutłagu, będącego częścią wielkiego systemu obozowo-przemysłowego ZSRR. Niewykfalifikowanych więźniów, a do takich lwowski nauczyciel należał, kierowano do budowy torów kolejowych lub wyrębu tajgi. Zwolniony z obozu na mocy paktu Sikorski-Majski, udał się do punktu mobilizacyjnego przyszłej Armii Andersa. Cel osiągnął po miesiącu wędrówki przerywanej etapami kolejowymi, z jedną kostką sprasowanej kaszy jaglanej, pozostałej po otrzymanym na drogę suchym prowiancie.
Uczestniczył we wszystkich aktach odysei 2 Korpusu, począwszy od ewakuacji ze Związku Radzieckiego, skończywszy zmaganiach z Niemcami w Italii. Jako oficer oświatowy organizował mundurowym nieliczne, wolne chwile po odbytych w ciągu dnia wyczerpujących szkoleniach, pisał teksty do biuletynu informacyjnego oraz zarządzał wojskowym kasynem. Wraz z końcem wojny, osiadł we Włoszech, nauczając matematyki w miejscowości Alessano. Wspominał ten pobyt o wiele lepiej, niż późniejszy w Anglii, opisując go w pełnych rozgoryczenia słowach: „na każdym kroku dawali nam odczuć, że jesteśmy elementem dla nich i u nich obcym, niepotrzebnym, zawadzającym”. Nie wracał do Polski, z powodu przekonania, nabytego w wyniku fałszywej wiadomości z kraju, iż najbliższa rodzina zginęła pod zbombardowanymi, lwowskimi gruzami. Po otrzymaniu przez Czerwony Krzyż radosnego komunikatu o przeżyciu żony i córki, zdecydował się na powrót.
Z najbliższymi spotkał się w zniszczonym Wrocławiu. Ponownie powrócił do zawodu pedagoga, a wkrótce został nawet dyrektorem liceum. Był ciepło wspominany przez dawnych uczniów, zwłaszcza za traktowanie ich na zasadach partnerskich (przewodniczący samorządu brał udział w zebraniach rady pedagogicznej). Zapisał się też do Polskiej Partii Robotniczej, ale doświadczenie nabyte w Armii Andersa, zadecydowało skreśleniu go z listy członków w okresie pogłębionego stalinizmu. Duszna atmosfera przyspieszyła podjęcie decyzji o wyjeździe na Mazury. Najpierw, los rzucił Henryka Panasa do Kamionek pod Giżyckiem, gdzie po raz kolejny przyszło mu kierować placówką edukacyjną. Domowe, spartańskie warunki oraz o wiele niższe niż we Wrocławiu uposażenie rekompensowała możliwość uprawiania sportów wodnych, które pisarz uwielbiał. Niemniej, życia wiejskiego nauczyciela nie odbierał jako satysfakcjonującego, decydując się na wyjazd do Olsztyna. W stolicy Warmii wrócił do profesji dziennikarskiej, zyskał też czas na rozwój literackich zamiłowań.
Bogatą biografią i sukcesami literackimi Henryka Panasa można by obdarzyć kilka osób. W rocznicę śmierci autora uznawanego przez krytyków literackich „Hemingway’em Północy”, prezentujemy portrety wykonane Ryszarda Czerniewskiego ze zbiorów Archiwum MWiM.
mw
Przyszły literat urodził się w 1912 roku, we Lwowie, jako pierworodny syn masarza Michała i Katarzyny. Szkołę powszechną ukończył z doskonałymi ocenami, za wyjątkiem „pilności”, którą szacowano na dostateczną. Do gimnazjum trafił z rocznym wyprzedzeniem i bardzo szybko stał się częścią lekceważącego normy społeczne środowiska uczniów, mimo iż jako najmłodszy w klasie żak cieszył się względami nauczycieli. Oceny Henryka błyskawicznie się pogorszyły, co nie wykluczało kiełkującego w nim zamiłowania do książek, zwłaszcza zeszytowymi powieściami indiańskimi i detektywistycznymi. Jednak, największą estymą darzył dzieła Sienkiewicza, a zainspirowany twórczością imiennika, już w wieku jedenastu lat zainicjował pierwszy etap literackiej kariery, pisząc niedokończoną opowieść o trzech chłopcach porwanych przez Tatarów. Wkrótce potem, sięgnął po lektury z kręgu filozofii; dzieła Kanta, Schopenhauera, Nietschego i wbrew religijności matki, wysyłającej go na nabożeństwa oraz katechezę zaczął wykazywać poglądy agnostyckie. Naukę kontynuował na Uniwersytecie Jana Kazimierza, będącym w latach międzywojnia jednym z najlepszych w kraju. Świadomy prestiżu Alma Mater, tym razem przykładał do kształcenia o wiele większą wagę. Po zdobyciu dyplomu, został nauczycielem historii w gimnazjum.
Zawodową ścieżkę belfra przerwał 1 września. Wtedy, to we lwowskich szkołach odwołano lekcje, a dwanaście dni później, o miasto toczono dramatyczną walkę z Niemcami. Wziął w niej udział również Henryk Panas, wspominając panujący chaos przygotowań; „półtora tysiąca zmobilizowanych pętało się po korytarzach i dziedzińcu, jedni w mundurach, inni bez. Karabinów starczyło zaledwie dla warty”. Determinacja i odwaga obrońców pozwoliły odeprzeć pierwsze ataki, ale dołączenie do szturmu Armii Czerwonej zaprzepaściło jakąkolwiek nadzieję. Po zajęciu Lwowa przez Sowietów, Henryk Panas mógł wykładać tylko matematykę, z powodu zawieszenia nauki historii. Niestety, ani posada nauczyciela, ani przyjęcie radzieckiego paszportu nie uchroniły go przed aresztowaniem jako jednego z kilkuset tysięcy przedstawicieli „klasowo niebezpiecznych elementów”. Zanim trafił za kraty, zdołał poprosić szkolnego kolegę o dostarczenie poślubionej jeszcze na studiach, żonie Janinie kluczy i obrączki. W śledztwie usłyszał zarzuty bycia agentem burżuazji międzynarodowej, prowadzącym antysowiecką agitację. Wyrok trybunału brzmiał „8 lat obozu pracy poprawczej”. Wywieziony został tuż przed wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej. Gdyby trzymano go w areszcie przez kilka dni dłużej bez postawionych zarzutów, to z pewnością podzieliłby los tysięcy pomordowanych więźniów po 22 czerwca 1941 roku. Panas trafił do Workutłagu, będącego częścią wielkiego systemu obozowo-przemysłowego ZSRR. Niewykfalifikowanych więźniów, a do takich lwowski nauczyciel należał, kierowano do budowy torów kolejowych lub wyrębu tajgi. Zwolniony z obozu na mocy paktu Sikorski-Majski, udał się do punktu mobilizacyjnego przyszłej Armii Andersa. Cel osiągnął po miesiącu wędrówki przerywanej etapami kolejowymi, z jedną kostką sprasowanej kaszy jaglanej, pozostałej po otrzymanym na drogę suchym prowiancie.
Uczestniczył we wszystkich aktach odysei 2 Korpusu, począwszy od ewakuacji ze Związku Radzieckiego, skończywszy zmaganiach z Niemcami w Italii. Jako oficer oświatowy organizował mundurowym nieliczne, wolne chwile po odbytych w ciągu dnia wyczerpujących szkoleniach, pisał teksty do biuletynu informacyjnego oraz zarządzał wojskowym kasynem. Wraz z końcem wojny, osiadł we Włoszech, nauczając matematyki w miejscowości Alessano. Wspominał ten pobyt o wiele lepiej, niż późniejszy w Anglii, opisując go w pełnych rozgoryczenia słowach: „na każdym kroku dawali nam odczuć, że jesteśmy elementem dla nich i u nich obcym, niepotrzebnym, zawadzającym”. Nie wracał do Polski, z powodu przekonania, nabytego w wyniku fałszywej wiadomości z kraju, iż najbliższa rodzina zginęła pod zbombardowanymi, lwowskimi gruzami. Po otrzymaniu przez Czerwony Krzyż radosnego komunikatu o przeżyciu żony i córki, zdecydował się na powrót.
Z najbliższymi spotkał się w zniszczonym Wrocławiu. Ponownie powrócił do zawodu pedagoga, a wkrótce został nawet dyrektorem liceum. Był ciepło wspominany przez dawnych uczniów, zwłaszcza za traktowanie ich na zasadach partnerskich (przewodniczący samorządu brał udział w zebraniach rady pedagogicznej). Zapisał się też do Polskiej Partii Robotniczej, ale doświadczenie nabyte w Armii Andersa, zadecydowało skreśleniu go z listy członków w okresie pogłębionego stalinizmu. Duszna atmosfera przyspieszyła podjęcie decyzji o wyjeździe na Mazury. Najpierw, los rzucił Henryka Panasa do Kamionek pod Giżyckiem, gdzie po raz kolejny przyszło mu kierować placówką edukacyjną. Domowe, spartańskie warunki oraz o wiele niższe niż we Wrocławiu uposażenie rekompensowała możliwość uprawiania sportów wodnych, które pisarz uwielbiał. Niemniej, życia wiejskiego nauczyciela nie odbierał jako satysfakcjonującego, decydując się na wyjazd do Olsztyna. W stolicy Warmii wrócił do profesji dziennikarskiej, zyskał też czas na rozwój literackich zamiłowań.
Bogatą biografią i sukcesami literackimi Henryka Panasa można by obdarzyć kilka osób. W rocznicę śmierci autora uznawanego przez krytyków literackich „Hemingway’em Północy”, prezentujemy portrety wykonane Ryszarda Czerniewskiego ze zbiorów Archiwum MWiM.
mw
