Znak wodny

Znaki wodne, wbrew ich nazwie, nie mają nic wspólnego z wodą. Są to charakterystyczne znaki graficzne na papierze widoczne pod światło. Wykonywano je w trakcie ręcznego czerpania papieru. Arkusz papierniczy uzyskiwano drogą czerpania sitem tzw. masy papierniczej. Karta była wiernym odbiciem tego sita, czego efektem były widoczne na nim delikatne żebrowania. Filigrany powstawały na skutek odsunięcia włókien masy papierniczej z przytwierdzonej do sita formy z drutu.

Znaki wodne są świadectwem pochodzenia papieru (papierni, wytwórni), gatunku i formatu. Pełniły również funkcję zdobniczą. Ta różnorodność wpłynęła na ich kształt oraz miejsce na arkuszu. Do końca XVI wieku były to niezbyt skomplikowane formy (symbole sakralne, herby, zwierzęta, rośliny, litery) umieszczane pośrodku jednego półarkusza. W XVII i XVIII w. zaczęto, dla oznaczenia pochodzenia papieru, wprowadzać znaki literowe (nazwy miejscowości, nazwiska lub inicjały papierników). W XIX w. używane były tylko filigrany literowe. Znaki wodne współcześnie stosowane są jako zabezpieczenie druku np. w banknotach.

Pierwszy znany filigran pochodzi z 1282 r. i wykonany został we włoskiej papierni w Fabriano. W Polsce najdawniejszym znakiem jest podwójny krzyż z papierni w Prądniku Czerwonym, którą uruchomiono w 1493 r.