Medal autorstwa Giovanniego Vagnetti według popiersia dłuta Teodora Rygiera.
Postać wielkiego polskiego uczonego honorowana w sztuce była i jest w różnych jej aspektach. Szczególną i dosyć rozbudowaną grupę stanowią realizacje medalierskie, które w dużym zakresie inspirowane były najstarszymi wizerunkami astronoma.
Pośród medali poświęconych Mikołajowi Kopernikowi, eksponowanych w Muzeum Warmii i Mazur, znajduje się jeden szczególnie piękny i cenny. Niewielki krążek (6,5 cm) o głębokim, ciemnym odcieniu brązu, mieści wizerunek wydobyty miękkim i subtelnym modelunkiem bardzo plastycznego i dosyć wysokiego reliefu. Wyrazisty obrys akcentuje kontrast pomiędzy gładką, matową płaszczyzną tła a wydatną bryłą, po której ślizga się światło. Kopernik przedstawiony w popiersiu odziany jest w renesansowy strój. Taki jaki dostrzec możemy na przedstawiających go „historycznych” wizerunkach malarskich i graficznych.
Napisy w otoku określają osobę sportretowanego oraz sygnują nazwiska tych, którzy medal ukształtowali i wydali:
NICOLAVS COPERNICVS ASTRONOMVS POLONVS - THEOD. RYGIER SCVLPSIT/ JOANNES VAGNETTI FECIT FLORENTIAE - ARTH. WOLYNSKI PVBLICAVIT;
Pole na rewersie medalu wypełnia 12 wersów odnoszących się do powołania muzeum, które wyszły spod pióra profesora literatury łacińskiej Uniwersytetu w Pizie, Michaela Ferrucci:
ARCHIGYMNASIA BONOM ROMAN FERRAR PATAV QVÆ MAGNVM PLANETICORVM SIDERVM SYSTEMATIS CORRECTOREM IMMORTALE POLONICÆ NATIONIS DECVS QVA DISCIPLINVM QVA MAGISTRVM EX A MCDXCVI AD A MDIV HABVERVNT IN MEMORIAM MVSEI COPERNICANI ROMÆ DEDICATI LÆTITIÆ ET GRATVLATIONIS ERGO SIGNANDVM CVRAVERVNT MDCCCLXXIX,/ M. FERRUCII COMPOSTIT;
Medal został wybity z okazji otwarcia w 1879 roku Muzeum Mikołaja Kopernika na górze Monte Mario w Obserwatorium Astronomicznym w Rzymie. Jego wykonawcą był florencki malarz i medalier Giovanni Vagnetti (zm. 1899), wzoru dostarczył zamieszkały w Rzymie wybitny polski rzeźbiarz Teodor Rygier (1841-1913). Absolwent Warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych oraz uczelni artystycznych w Dreźnie, Monachium, Wiedniu, Berlinie i Paryżu. Inspiracją były portrety astronoma przedstawione na zegarze katedry strasburskiej oraz w sztychach: Reussnera, Boissarda i Falcka. Monumentalne, marmurowe popiersie Kopernika dłuta Rygiera stanęło w Obserwatorium, jako podkreślenie dedykacji Muzeum i hołd dla licznych ofiarodawców, których nazwiska wyryto na cokole.
Inicjatorem wybicia medalu i jego propagatorem był człowiek niezwykły. Urodzony 9 lutego 1844 w Warszawie Artur Wołyński jest postacią godną zapamiętania. Przedstawiany jako duchowny katolicki (wstąpił do seminarium, studiował teologię) i historyk emigracyjny, być może nie był spektakularnie barwną personą. Niemniej poprzez swoją mozolną pracę, zaangażowanie i wręcz determinację, wysoce zasłużoną dla nauki i kultury, a szczególnie dla Kopernika i jego pamięci.
Przymus emigracji dopadł go w związku z powstaniem styczniowym, podczas którego pracował w wydziale zagranicznym Rządu Narodowego. Zagrożony aresztowaniem, jak i niektórzy przed nim, salwował się ucieczką do Paryża, podobno w stroju kobiecym. Gdy w 1865 roku zawitał do Rzymu, oprócz doktoratu z teologii oraz studiowania astronomii i prawa, pracował nad opinią liberała i rewolucjonisty. W ocenie poczynań cieszył się zatem podejrzliwością Państwa Kościelnego. Wątpliwości nie było już chyba, gdy niedoszły „duchowny” zawarł związek małżeński. Jego rodzina osiadła we Florencji, w środowisku niemałej już grupy polskich emigrantów.
W swojej nowej ojczyźnie Wołyński nigdy nie zapomniał o tej, którą pozostawił. Został członkiem Polskiej Agencji Dyplomatycznej we Florencji i w Rzymie. Gromadził powstańcze dokumenty, a dzięki jego staraniom, w Bibliotece Muzeum Polskiego w Rapperswilu wyodrębniono zbiór pod nazwą Archiwum Rządu Narodowego 1863-1864. Bardzo istotną rolę odegrał w tworzeniu Akademii Adama Mickiewicza w Bolonii, którą wsparł między innymi częścią swojego księgozbioru.
Działalność naukową i popularyzatorską traktował jako przedłużenie walki o niepodległość. Czynił to poprzez propagandę polskości, historii i osiągnięć mającego prawo do wolności narodu. W tym czasie był najprawdopodobniej najwybitniejszym przedstawicielem nauki polskiej we Włoszech. Studia astronomiczne siłą rzeczy wyznaczyły główny nurt jego zainteresowań – życie i dokonania naukowe Kopernika jako polskiego uczonego, co dobitnie podkreślał w swoich licznych publikacjach.
Nic zatem dziwnego, że to do niego zwrócono się o pomoc, gdy w 400 lecie urodzin astronoma powstała inicjatywa utworzenia jego muzeum w Rzymie. I słusznie dokonano wyboru. Droga do powstania placówki była dla Wołyńskiego długa, wyboista i wyczerpująca (również w kwestii prywatnych zasobów materialnych). Z wielkim zaangażowaniem pokonywał przeszkody natury administracyjnej i biurokratycznej, pozyskiwał eksponaty, środki finansowe, apelował do darczyńców, wykorzystując wszystkie dostępne mu sposoby. Cel był dla niego jasny i sprecyzowany. Muzeum miało świadczyć o polskości Kopernika, podkreślać dorobek naukowy narodu polskiego oraz wielowiekowe związki polsko-włoskie.
W skład zasobów organizowanego kilkanaście lat muzeum weszły liczne woluminy (w tym wszystkie edycje De revolutionibus...), broszury, rękopisy, autografy, ryciny, medale, monety, rzeźby, obrazy i przyrządy astronomiczne. Zgromadzone zbiory ofiarowane zostały rządowi włoskiemu. Niestety ze strony władz Wołyński nigdy oficjalnych podziękowań nie otrzymał. Jedyną nagrodą było ratujące go z ciągłego niedostatku stanowisko kustosza muzeum, które otrzymał w 1885 roku. Nie cieszył się nim jednak długo. Ciężkie warunki życia i nabyte choroby przyczyniły się do przedwczesnej śmierci. Zmarł w Rzymie w 1893 roku, w wieku 49 lat.
Małgorzata Kumorowicz
Pośród medali poświęconych Mikołajowi Kopernikowi, eksponowanych w Muzeum Warmii i Mazur, znajduje się jeden szczególnie piękny i cenny. Niewielki krążek (6,5 cm) o głębokim, ciemnym odcieniu brązu, mieści wizerunek wydobyty miękkim i subtelnym modelunkiem bardzo plastycznego i dosyć wysokiego reliefu. Wyrazisty obrys akcentuje kontrast pomiędzy gładką, matową płaszczyzną tła a wydatną bryłą, po której ślizga się światło. Kopernik przedstawiony w popiersiu odziany jest w renesansowy strój. Taki jaki dostrzec możemy na przedstawiających go „historycznych” wizerunkach malarskich i graficznych.
Napisy w otoku określają osobę sportretowanego oraz sygnują nazwiska tych, którzy medal ukształtowali i wydali:
NICOLAVS COPERNICVS ASTRONOMVS POLONVS - THEOD. RYGIER SCVLPSIT/ JOANNES VAGNETTI FECIT FLORENTIAE - ARTH. WOLYNSKI PVBLICAVIT;
Pole na rewersie medalu wypełnia 12 wersów odnoszących się do powołania muzeum, które wyszły spod pióra profesora literatury łacińskiej Uniwersytetu w Pizie, Michaela Ferrucci:
ARCHIGYMNASIA BONOM ROMAN FERRAR PATAV QVÆ MAGNVM PLANETICORVM SIDERVM SYSTEMATIS CORRECTOREM IMMORTALE POLONICÆ NATIONIS DECVS QVA DISCIPLINVM QVA MAGISTRVM EX A MCDXCVI AD A MDIV HABVERVNT IN MEMORIAM MVSEI COPERNICANI ROMÆ DEDICATI LÆTITIÆ ET GRATVLATIONIS ERGO SIGNANDVM CVRAVERVNT MDCCCLXXIX,/ M. FERRUCII COMPOSTIT;
Medal został wybity z okazji otwarcia w 1879 roku Muzeum Mikołaja Kopernika na górze Monte Mario w Obserwatorium Astronomicznym w Rzymie. Jego wykonawcą był florencki malarz i medalier Giovanni Vagnetti (zm. 1899), wzoru dostarczył zamieszkały w Rzymie wybitny polski rzeźbiarz Teodor Rygier (1841-1913). Absolwent Warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych oraz uczelni artystycznych w Dreźnie, Monachium, Wiedniu, Berlinie i Paryżu. Inspiracją były portrety astronoma przedstawione na zegarze katedry strasburskiej oraz w sztychach: Reussnera, Boissarda i Falcka. Monumentalne, marmurowe popiersie Kopernika dłuta Rygiera stanęło w Obserwatorium, jako podkreślenie dedykacji Muzeum i hołd dla licznych ofiarodawców, których nazwiska wyryto na cokole.
Inicjatorem wybicia medalu i jego propagatorem był człowiek niezwykły. Urodzony 9 lutego 1844 w Warszawie Artur Wołyński jest postacią godną zapamiętania. Przedstawiany jako duchowny katolicki (wstąpił do seminarium, studiował teologię) i historyk emigracyjny, być może nie był spektakularnie barwną personą. Niemniej poprzez swoją mozolną pracę, zaangażowanie i wręcz determinację, wysoce zasłużoną dla nauki i kultury, a szczególnie dla Kopernika i jego pamięci.
Przymus emigracji dopadł go w związku z powstaniem styczniowym, podczas którego pracował w wydziale zagranicznym Rządu Narodowego. Zagrożony aresztowaniem, jak i niektórzy przed nim, salwował się ucieczką do Paryża, podobno w stroju kobiecym. Gdy w 1865 roku zawitał do Rzymu, oprócz doktoratu z teologii oraz studiowania astronomii i prawa, pracował nad opinią liberała i rewolucjonisty. W ocenie poczynań cieszył się zatem podejrzliwością Państwa Kościelnego. Wątpliwości nie było już chyba, gdy niedoszły „duchowny” zawarł związek małżeński. Jego rodzina osiadła we Florencji, w środowisku niemałej już grupy polskich emigrantów.
W swojej nowej ojczyźnie Wołyński nigdy nie zapomniał o tej, którą pozostawił. Został członkiem Polskiej Agencji Dyplomatycznej we Florencji i w Rzymie. Gromadził powstańcze dokumenty, a dzięki jego staraniom, w Bibliotece Muzeum Polskiego w Rapperswilu wyodrębniono zbiór pod nazwą Archiwum Rządu Narodowego 1863-1864. Bardzo istotną rolę odegrał w tworzeniu Akademii Adama Mickiewicza w Bolonii, którą wsparł między innymi częścią swojego księgozbioru.
Działalność naukową i popularyzatorską traktował jako przedłużenie walki o niepodległość. Czynił to poprzez propagandę polskości, historii i osiągnięć mającego prawo do wolności narodu. W tym czasie był najprawdopodobniej najwybitniejszym przedstawicielem nauki polskiej we Włoszech. Studia astronomiczne siłą rzeczy wyznaczyły główny nurt jego zainteresowań – życie i dokonania naukowe Kopernika jako polskiego uczonego, co dobitnie podkreślał w swoich licznych publikacjach.
Nic zatem dziwnego, że to do niego zwrócono się o pomoc, gdy w 400 lecie urodzin astronoma powstała inicjatywa utworzenia jego muzeum w Rzymie. I słusznie dokonano wyboru. Droga do powstania placówki była dla Wołyńskiego długa, wyboista i wyczerpująca (również w kwestii prywatnych zasobów materialnych). Z wielkim zaangażowaniem pokonywał przeszkody natury administracyjnej i biurokratycznej, pozyskiwał eksponaty, środki finansowe, apelował do darczyńców, wykorzystując wszystkie dostępne mu sposoby. Cel był dla niego jasny i sprecyzowany. Muzeum miało świadczyć o polskości Kopernika, podkreślać dorobek naukowy narodu polskiego oraz wielowiekowe związki polsko-włoskie.
W skład zasobów organizowanego kilkanaście lat muzeum weszły liczne woluminy (w tym wszystkie edycje De revolutionibus...), broszury, rękopisy, autografy, ryciny, medale, monety, rzeźby, obrazy i przyrządy astronomiczne. Zgromadzone zbiory ofiarowane zostały rządowi włoskiemu. Niestety ze strony władz Wołyński nigdy oficjalnych podziękowań nie otrzymał. Jedyną nagrodą było ratujące go z ciągłego niedostatku stanowisko kustosza muzeum, które otrzymał w 1885 roku. Nie cieszył się nim jednak długo. Ciężkie warunki życia i nabyte choroby przyczyniły się do przedwczesnej śmierci. Zmarł w Rzymie w 1893 roku, w wieku 49 lat.
Małgorzata Kumorowicz
