W 135. rocznicę założenia „Gazety Olsztyńskiej”

„Gazeta Olsztyńska” ukazująca się od 16 kwietnia 1886 r. do 1 września 1939 r. jest dokumentem życia codziennego polskich mieszkańców Warmii przełomu XIX i XX wieku, ich działalności społecznej, kulturalnej i politycznej. Treści zawarte w niej pokazują odrębności regionalne (gwarowe, obyczajowe itp.), a z drugiej strony – związki mniejszości polskiej w Prusach Wschodnich z kulturą narodową. Myśl założenia na Warmii polskiej gazety zrodziła się właściwie równocześnie wśród miejscowego, świadomego chłopstwa jak i w innych ośrodkach, przede wszystkim w Wielkopolsce, gdzie po objawieniach Gietrzwałdzkich (1877) wzrosło zainteresowanie sytuacją ludności polskiej w tym regionie. Gazeta mająca rozbudzać i podtrzymywać świadomość narodową wśród ubogiej ludności mogła spełniać doskonale postulaty pozytywistyczne (głównie pracy u podstaw oraz solidaryzmu narodowego). Należało jednak znaleźć osobę odpowiednią do poprowadzenia takiego przedsięwzięcia. Wybór padł na Jana Liszewskiego, syna kowala z Klebarka Wielkiego. Liszewski był nauczycielem wiejskim oraz doświadczonym działaczem społecznym zaangażowanym w prace Towarzystwa Czytelni Ludowych na Warmii. Jego odejście ze szkolnictwa związane było zarówno z problemami zdrowotnymi jak również niechęcią do pracy, w której od nauczycieli wymagano aktywnego angażowania się w akcję germanizacyjną. Decyzję o założeniu „Gazety Olsztyńskiej” oraz wybór Jana Liszewskiego na jej redaktora wiązać należy ze spotkaniem w Toruniu u wydawcy „Gazety Toruńskiej” Ignacego Danielewskiego. Odbyło się ono 4 czerwca 1885 r., a udział w nim oprócz Danielewskiego i Liszewskiego wzięli: Andrzej Samulowski, Franciszek Szczepański, Jakub Mazuch, Antoni Sikorski, Piotr Sznarbach, Piotr Kaber i Józef Thiel. Spotkanie zorganizowano w związku z przygotowaniem wieców przeciwko zarządzeniu władz pruskich z 24 lipca 1873 r., które usuwało język polski ze szkół. Wiece odbyły się w sierpniu tego roku w Olsztynie i Barczewie. Fundusze na założenie „Gazety Olsztyńskiej” pochodziły z trzech źródeł: zbiórki wśród miejscowej ludności, darowizny przekazanej Liszewskiemu przez Komitet Niesienia Pomocy Mazurom z Poznania i pieniędzy ofiarowanych przez Józefa Gąsiorowskiego, bibliotekarza Cesarskiej Akademii Nauk z Petersburga, w imieniu tamtejszej Polonii. Gazeta była początkowo tygodnikiem (wychodziło raz w tygodniu – w piątek). Do końca 1886 r. wydano 38 numerów pisma. Częstotliwość ukazywania się zwiększono dopiero w późniejszym okresie (od nr 40 w 1890 r. pismo wydawano 2 razy w tygodniu, od nr 79 w 1897 r. – 3 razy w tygodniu, a od 1 stycznia 1921 r. – 6 razy w tygodniu). Nakład „Gazety Olsztyńskiej” był niewielki, początkowo jedynie 180 egzemplarzy. Pierwsza siedziba wydawnictwa znajdowała się przy ul. Prostej i jeszcze w tym samym roku przeniesiono ją na Rynek do „kamienicy pod sieniami”. W latach 1893-1920 – czyli najdłużej, redakcja i drukarnia znajdowały się przy ul. Staszica (wówczas Dolnokościelnej), a następnie w budynku zakupionym przez Warmiński Komitet Plebiscytowy – przy ul. Młyńskiej. Podstawowe cele pisma określało motto autorstwa A. Samulowskiego, zamieszczane w winiecie pisma od 1893 r.: „Ojców mowy ojców wiary brońmy zgodnie młody stary”. Wcześniej – od 1891 r. – na tym miejscu drukowano napis: „Uczmy dzieci czytać po polsku”. Od początku ludność warmińska pozytywnie postrzegała inicjatywę wydawania „Gazety Olsztyńskiej”. Już w drugim numerze pisma – tydzień po rozpoczęciu działalności – możemy znaleźć pochwałę tego przedsięwzięcia, przesłaną przez anonimowego korespondenta: „Niemało nas ucieszyła wiadomość o gazecie, w naszym języku mającej wychodzić w naszym tu Olsztynie”.

D.S.

J. Chłosta, Wokół spraw warmińskich, Warszawa 1986 r.
J. Chłosta, Wydawnictwo „Gazety Olsztyńskiej” w latach 1918-1939, Olsztyn 1977 r.
A. Wakar, W. Wrzesiński, „Gazeta Olsztyńska” 1886-1939, Olsztyn 1986 r.

35 lat temu, 16 kwietnia 1986 roku, zorganizowaliśmy w Muzeum wystawę poświęconą okrągłej – setnej - rocznicy tego wydawnictwa: https://bit.ly/3siccNO