Pozapłatnicza rola monet.
Od kiedy istnieją monety, ich zasadniczą rolą było pośredniczenie w wymianie towarowej i usługowej. Jako znak władcy, siły i niezależności państwa, stanowiły przelicznik zamożności obywateli od szczytu drabiny społecznej po jej koniec. Wypuszczane na rynek, wycofywane z niego, tezauryzowane (niekiedy tylko dla samego kruszcu czy walorów kolekcjonerskich), zyskiwały i traciły swoją wartość. Czasem nabierały też zupełnie innego znaczenia poprzez nowo przydaną funkcję.
Pomijając stricte praktyczne wykorzystywanie jako podkładki do przybijania papy, drugie życie monety miało różne oblicza. Zdezaktualizowana, po nabiciu kontrsygnatury w postaci inicjałów czy herbu, wchodziła w krąg monet dominialnych. Służyły one do rozliczenia dniówek i innych zależności tylko na terenie określonego majątku szlacheckiego. To co w monecie najistotniejsze, kruszec i walory wizualne, czyniły monetę atrakcyjną w sferze zdobniczej i znaczeniowej (podkreślenie statusu, propaganda), a przysłowiowy „grosz zakładzinowy”, przybijany do powały na szczęście, przenosił ją w zupełnie odrębną strefę – świat duchowości i magii.
Przez tysiąclecia ozdoby stroju i biżuterię wykonywano z różnych materiałów. Dlaczegóż nie miano by sięgnąć i po monetę jako symboliczny i materialny nośnik kilku wartości: bogactwa i splendoru, piękna, zakodowanego przekazu i magii. Wkomponowana w bransolety, brosze, pierścienie, pasy, łańcuchy, spinki czy przetworzona na dekoracyjne klamry, stawała się wyrazicielką postawy estetycznej, duchowej, demonstracją siły, przynależności do sfery, poglądów politycznych lub zwykłym talizmanem na szczęście. Swoje funkcje przenosiła także bezpośrednio na sam strój. Kobiety Wschodu przez wieki z upodobaniem pobrzękiwały monetami przyszytymi do czepców, chust, kubraków, bogate Wenecjanki obszywały szale złotymi „zecchino” a noszone z nonszalancją sznury dukatów i talarów przytwierdzone do kapeluszy karpackich zbójników podkreślały waleczność i niezależność.
Inne role jakie przypisano monecie to funkcje podarunku, pamiątki i wotum. Dobrą ilustracją są kufle z dedykacjami i dary abdykacyjne królów kurkowych w Bractwach Strzeleckich. Każdy ustępujący król składał na rzecz bractwa klejnot upamiętniający jego panowanie. Do sporządzenia takowego wielu z nich wybierało cenne monety. Specyficznym wotum chroniącym przed chorobami był modny w XVI i XVII wieku tzw. talar morowy (Pesttalers) – niewielki, oprawiony numizmat o tematyce religijnej, darowywany przez rodziców chrzestnych. Noszony na szyi łączył w sobie sacrum i profanum, zahaczając o świat magii i medycyny ludowej. Być może kontynuacją tej idei były łyżeczki z numizmatycznymi czerpakami stanowiące prezenty z okazji narodzenia dziecka i ceremonii chrztu, popularne w tradycji brytyjskiej. Najokazalszym tego typu „talizmanem”, zwielokrotnionym Patengeschenk, jest jakby utkana z monet misa chrzcielna z majątku Magnisów w Eckersdorf w Hrabstwie Kłodzkim.
Zwyczaj ozdabiania naczyń wprawionymi monetami, podobnie jak w przypadku biżuterii wiązał się z demonstracją splendoru, pozycji i bogactwa. Od XVI wieku podziwiane podczas wizyt, biesiad i uroczystości wszelkiego rodzaju puchary, kufle, kielichy, dzbany, patery i misy, zasiedlały domostwa arystokracji, mieszczan i kleru. Jako nagrody, prezenty jubileuszowe czy towarzyskie, obiekty rodowej tezauryzacji przekazywane były potem z pokolenia na pokolenie stanowiąc cenny element posagu, spadku czy po prostu zabezpieczenie na wypadek kryzysu majątkowego.
Na zdjęciach:
Bransoletka z trojaków z wizerunkami Zygmunta I Starego, Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy, XVI wiek, oprawa XIX/XX wiek (Gabinet Numizmatyczny).
Pucharek, Berlin, 1 połowa XVIII wieku, monety książąt z dynastii Brunschwig-Lüneburg (Dział Sztuki Dawnej i Rzemiosła Artystycznego).
Pomijając stricte praktyczne wykorzystywanie jako podkładki do przybijania papy, drugie życie monety miało różne oblicza. Zdezaktualizowana, po nabiciu kontrsygnatury w postaci inicjałów czy herbu, wchodziła w krąg monet dominialnych. Służyły one do rozliczenia dniówek i innych zależności tylko na terenie określonego majątku szlacheckiego. To co w monecie najistotniejsze, kruszec i walory wizualne, czyniły monetę atrakcyjną w sferze zdobniczej i znaczeniowej (podkreślenie statusu, propaganda), a przysłowiowy „grosz zakładzinowy”, przybijany do powały na szczęście, przenosił ją w zupełnie odrębną strefę – świat duchowości i magii.
Przez tysiąclecia ozdoby stroju i biżuterię wykonywano z różnych materiałów. Dlaczegóż nie miano by sięgnąć i po monetę jako symboliczny i materialny nośnik kilku wartości: bogactwa i splendoru, piękna, zakodowanego przekazu i magii. Wkomponowana w bransolety, brosze, pierścienie, pasy, łańcuchy, spinki czy przetworzona na dekoracyjne klamry, stawała się wyrazicielką postawy estetycznej, duchowej, demonstracją siły, przynależności do sfery, poglądów politycznych lub zwykłym talizmanem na szczęście. Swoje funkcje przenosiła także bezpośrednio na sam strój. Kobiety Wschodu przez wieki z upodobaniem pobrzękiwały monetami przyszytymi do czepców, chust, kubraków, bogate Wenecjanki obszywały szale złotymi „zecchino” a noszone z nonszalancją sznury dukatów i talarów przytwierdzone do kapeluszy karpackich zbójników podkreślały waleczność i niezależność.
Inne role jakie przypisano monecie to funkcje podarunku, pamiątki i wotum. Dobrą ilustracją są kufle z dedykacjami i dary abdykacyjne królów kurkowych w Bractwach Strzeleckich. Każdy ustępujący król składał na rzecz bractwa klejnot upamiętniający jego panowanie. Do sporządzenia takowego wielu z nich wybierało cenne monety. Specyficznym wotum chroniącym przed chorobami był modny w XVI i XVII wieku tzw. talar morowy (Pesttalers) – niewielki, oprawiony numizmat o tematyce religijnej, darowywany przez rodziców chrzestnych. Noszony na szyi łączył w sobie sacrum i profanum, zahaczając o świat magii i medycyny ludowej. Być może kontynuacją tej idei były łyżeczki z numizmatycznymi czerpakami stanowiące prezenty z okazji narodzenia dziecka i ceremonii chrztu, popularne w tradycji brytyjskiej. Najokazalszym tego typu „talizmanem”, zwielokrotnionym Patengeschenk, jest jakby utkana z monet misa chrzcielna z majątku Magnisów w Eckersdorf w Hrabstwie Kłodzkim.
Zwyczaj ozdabiania naczyń wprawionymi monetami, podobnie jak w przypadku biżuterii wiązał się z demonstracją splendoru, pozycji i bogactwa. Od XVI wieku podziwiane podczas wizyt, biesiad i uroczystości wszelkiego rodzaju puchary, kufle, kielichy, dzbany, patery i misy, zasiedlały domostwa arystokracji, mieszczan i kleru. Jako nagrody, prezenty jubileuszowe czy towarzyskie, obiekty rodowej tezauryzacji przekazywane były potem z pokolenia na pokolenie stanowiąc cenny element posagu, spadku czy po prostu zabezpieczenie na wypadek kryzysu majątkowego.
Małgorzata Kumorowicz
Na zdjęciach:
Bransoletka z trojaków z wizerunkami Zygmunta I Starego, Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy, XVI wiek, oprawa XIX/XX wiek (Gabinet Numizmatyczny).
Pucharek, Berlin, 1 połowa XVIII wieku, monety książąt z dynastii Brunschwig-Lüneburg (Dział Sztuki Dawnej i Rzemiosła Artystycznego).
