Ulica Prosta dawniej i dziś

W zeszłym tygodniu na facebookowym profilu Muzeum Warmii i Mazur pojawiło się zdjęcie Ryszarda Czerniewskiego, na którym autor uwiecznił ulicę Prostą. Fotografia jest dość nietypowa, zrobiona w deszczu, przez co sprawia wrażenie notatki autora, wykonanej przy okazji pobytu w okolicy. Inna hipoteza, jaką podpowiada doświadczenie, to nagłe służbowe polecenie, które nie daje możliwości odmowy, nie zwraca uwagi na pogodę, bo zdjęcie potrzebne jest do natychmiastowej publikacji. Może to właśnie presja czasu zmusiła autora do fotografowania w niesprzyjających warunkach. Obserwacja zdjęcia pozwala dość dokładnie umieścić je w czasie między wczesną jesienią 1972 roku, a latem roku następnego. Elewacje są już otynkowane, a na ścianie budynku pod numerem 23 (w prawym, dolnym narożniku) widać sgraffito z wpisaną w ornamenty inskrypcją „ROK 1972” (data widoczna jest na frontowej ścianie). Drugą granicę czasową, trochę mniej precyzyjną stanowią neony. Na ul. Prostej przez lata socjalistycznej biedy mieściły się sklepy, w których za tzw. dewizy można było kupować towary niedostępne w powszechnym handlu. Do 1972 roku należały do Banku PeKaO¹, którego logo widoczne jest na neonach, umieszczonych na budynkach w głębi ulicy. Znak graficzny Pewexu powstał już na początku jego działalności o czym wspominała autorka, graficzka Elżbieta Magner². Nawet jeśli wymiana szyldów odbyła się opóźnieniem nie mogło być zbyt duże – Pewex był w PRL dobrze prosperującą firmą (jeżeli w ogóle można użyć takiego sformułowania wobec przedsiębiorstwa działającego w realiach socjalistycznej gospodarki), a zmianie marki w ówczesnej rzeczywistości nie towarzyszyła kosztowna kampania reklamowa, jak ma to miejsce współcześnie. Zdjęcie powstało więc kilka miesięcy po ozdobieniu elewacji szlachetnymi tynkami oraz sgraffitami.

Publikacji zdjęcia na Facebooku towarzyszyło pytanie o zmiany, jakie na przestrzeni lat obserwować można na uwiecznionym fragmencie ulicy. Największą, a jednocześnie najmniej spodziewaną są znaki drogowe, które zasłaniają perspektywę, kiedy chcemy sfotografować takie samo ujęcie. Być może winna jest szerokość chodników – w czasach, kiedy samochody są wszędzie zwężamy drogi – paradoks albo próba walki z tym, co nieuniknione. Zakaz wjazdu czy zakaz parkowania to także elementy tej walki. A jednak na starym zdjęciu często właśnie samochody budzą największe zainteresowanie. Pomińmy jednak infrastrukturę ulicy, skupiając się na budynkach. Największe zmiany objęły partery. Przebudowy witryn, zmiana ilości i lokalizacji wejść, podziały przestrzeni – to wszystko wynik nowej rzeczywistości gospodarczej. Wiele związanych z tym remontów prowadzono szybko i niedbale, zaśmiecając Stare Miasto szyldami i reklamami, które niszczyły i przysłaniały dekoracje elewacji. Barwione tynki malowano, zupełnie zmieniając ich charakter a czasem nawet kolor. Dlaczego nie powinno się ich malować to temat na oddzielny artykuł. Wszystkich, którzy zadają sobie takie pytanie zachęcam do spaceru ulicą Prostą w okolicy Wysokiej Bramy, najlepiej rano lub po południu, przed zachodem słońca, kiedy słońce jest nisko i oświetla elewacje światłem bocznym. Ściany mienią się jak w bajkowym pałacu. Ten błysk do efekt uzyskany dzięki rozdrobnionemu szkłu dodanemu do zaprawy. Pomalowana nie byłaby tak magiczna.

Czasu nie da się cofnąć, zmiany są nieuniknione. 30 lat temu budynki przy Prostej były o 30 lat młodsze. Nieliczni widzą w nich dziedzictwo warte ochrony. Dzisiaj, po latach życia w zaśmieconej przestrzeni publicznej w wielu kiełkuje potrzeba uporządkowania, uspokojenia świata wokół. Może zainspirują nas stare zdjęcia?



Fotografia ul. Prostej złożona przez Grzegorza Kumorowicza ze zdjęcia współczesnego oraz historycznego, autorstwa Zbigniewa Czerniewskiego, wykonanego ok. 1972-73 roku.


¹https://pl.wikipedia.org/wiki/Pewex
²https://weekend.gazeta.pl/weekend/1,152121,20981060,autorka-slynnego-logo-pewexu-to-byla-chaltura-mielismy-z-mezem.html