Parę słów o dobrym i złym pieniądzu.
Widzimy bowiem, że szczególniej te kwitną kraje, w których jest dobra moneta, upadają zaś i giną te, które używają gorszej… spodlony pieniądz podsyca raczej lenistwo aniżeli zapobiega ubóstwu.
~Mikołaj Kopernik
Przy okazji prezentacji srebrnego grosza pruskiego Zygmunta I z 1533 roku, wybitego w mennicy toruńskiej, parę słów o dobrym i złym pieniądzu. W czasach autora powyższego cytatu zły pieniądz był jak dręcząca choroba nękająca społeczeństwo w każdym aspekcie życia codziennego.
O jakości monety decydowała ilość czystego kruszcu w stosunku do miedzi. Ponieważ posiadający przywileje mennicze czerpali z tego zysk, wybijanie tak zwanych monet podszacowanych, to jest o obniżanej zawartości kruszcu przy wyższej wartości nominalnej, było głównym czynnikiem deprecjacji pieniądza. Działanie takie pozwalało na wybicie większej ilości monet z tej samej jednostki wagowej srebra. Drugim powodem psucia relacji monetarnych było wyławianie z rynku monet „dobrych”, o dużej zawartości kruszcu i ich wywóz z kraju w celu przetopienia na monetę gorszą, trzecim przemycanie i puszczanie w obieg monet fałszywych i podrabianych.
Siłą rzeczy, w przeciwieństwie do emitentów, dobrą jakościowo monetą zainteresowani byli ci, którzy prowadzili rozległe i lokalne transakcje handlowe lub czerpali zyski z gospodarki folwarcznej (czynsze dzierżawne), jak było to w przypadku kapituły warmińskiej i pracującego dla niej na stanowisku administratora, Mikołaja Kopernika. W okresie jego działalności na Warmii system obiegu pieniądza był dosyć skomplikowany i bynajmniej nie ułatwiający życia codziennego, zwłaszcza pospólstwu, które nie zawsze odróżniało podobne monety, nie było w stanie ocenić je pod względem jakościowym, a tym bardziej dokonać przeliczeń przy wymianie towarowej.
Po zwycięskiej wojnie z Zakonem, część ziem państwa krzyżackiego przyłączono do Korony jako Prusy Królewskie (1466), w stosunku do pozostałych, tzw. Prus Krzyżackich, później Książęcych (1525) ustanowiono zależność lenną. Tym samym w całym państwie zaczęły funkcjonować trzy systemy monetarne: polski, litewski i pruski. Miało to silne przełożenie na wzajemne relacje wszystkich obszarów, posługujących się wieloma typami monet o różnej wartości i różnych przeliczeniach względem siebie.
Obieg wielu rodzajów monet o różnym składzie kruszcu, ciężarze i niekiedy podobnych stemplach sprzyjał nadużyciom, przyczyniał się do ubożenia ludności i strat we wszystkich gałęziach gospodarki. Doradca finansowy króla Zygmunta I, J. Ludwik Decjusz wyliczył 17 grup rodzajów monet krążących na rynku krajowym, współczesnych i z poprzednich wieków, „dobrych” i „złych”.
Chaos monetarny i ciągły spadek wartości pieniądza w królestwie zainicjowały podjęcie przez króla i jego doradców starań o przeprowadzenie gruntownej reformy. Zainteresowanie procesem objęło stany w Koronie, na Litwie i w Prusach. W wieloletnie działania czynnie włączył się Mikołaj Kopernik pisząc swoją rozprawę o biciu monety oraz uczestnicząc w zjazdach. Reformę przeprowadzono jednak w oparciu o bardziej praktyczne sugestie Decjusza, zawarte w opracowanym i przyjętym przez sejm koronny w 1526 roku projekcie naprawy finansów państwa „De monete cussione ratio”. Niemniej z kopernikowskich postulatów, ten o eliminacji „złego pieniądza” został spełniony. Zgodnie z wytycznymi Decjusza ikonografia nowych monet została istotnie zmodyfikowana, by odróżnić je od dotychczasowych, stopniowo wycofywanych. Do obiegu trafiły zatem walory o bardziej artystycznym, renesansowym już stemplu. Zmienił się kształt liter legendy (czcionka gotycka odeszła do lamusa), po raz pierwszy pojawiła się data emisji, znaki mennicze, herby i litery podskarbich lub dzierżawców, a co najważniejsze na awersie wybranych nominałów zagościł portret władcy.
Jedną z takich monet jest właśnie prezentowany grosz ziem pruskich (z prawem obiegu w całym kraju), bity w odstąpionej królowi za rekompensatą mennicy toruńskiej w latach 1529-1535, pod egidą samego Decjusza.
Obliczu Zygmunta I towarzyszy napis w legendzie: SIGIS*I*REX*PO*DO*TOCI*PRVSS* (Zygmunt I Król Polski Pan Całych Prus); godło Prus Królewskich w postaci orła dzierżącego wzniesiony miecz opisane jest w otoku: GROSS*COMV*TERR*PRVSSIE*1533*(Grosz Wspólny Ziem Pruskich)
Monetę będzie można obejrzeć na przygotowywanej ekspozycji: Co w pruskiej sakiewce w czasach Kopernika znaleźć było można. Monety ze zbiorów Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.
Małgorzata Kumorowicz, foto: Grzegorz Kumorowicz
~Mikołaj Kopernik
Przy okazji prezentacji srebrnego grosza pruskiego Zygmunta I z 1533 roku, wybitego w mennicy toruńskiej, parę słów o dobrym i złym pieniądzu. W czasach autora powyższego cytatu zły pieniądz był jak dręcząca choroba nękająca społeczeństwo w każdym aspekcie życia codziennego.
O jakości monety decydowała ilość czystego kruszcu w stosunku do miedzi. Ponieważ posiadający przywileje mennicze czerpali z tego zysk, wybijanie tak zwanych monet podszacowanych, to jest o obniżanej zawartości kruszcu przy wyższej wartości nominalnej, było głównym czynnikiem deprecjacji pieniądza. Działanie takie pozwalało na wybicie większej ilości monet z tej samej jednostki wagowej srebra. Drugim powodem psucia relacji monetarnych było wyławianie z rynku monet „dobrych”, o dużej zawartości kruszcu i ich wywóz z kraju w celu przetopienia na monetę gorszą, trzecim przemycanie i puszczanie w obieg monet fałszywych i podrabianych.
Siłą rzeczy, w przeciwieństwie do emitentów, dobrą jakościowo monetą zainteresowani byli ci, którzy prowadzili rozległe i lokalne transakcje handlowe lub czerpali zyski z gospodarki folwarcznej (czynsze dzierżawne), jak było to w przypadku kapituły warmińskiej i pracującego dla niej na stanowisku administratora, Mikołaja Kopernika. W okresie jego działalności na Warmii system obiegu pieniądza był dosyć skomplikowany i bynajmniej nie ułatwiający życia codziennego, zwłaszcza pospólstwu, które nie zawsze odróżniało podobne monety, nie było w stanie ocenić je pod względem jakościowym, a tym bardziej dokonać przeliczeń przy wymianie towarowej.
Po zwycięskiej wojnie z Zakonem, część ziem państwa krzyżackiego przyłączono do Korony jako Prusy Królewskie (1466), w stosunku do pozostałych, tzw. Prus Krzyżackich, później Książęcych (1525) ustanowiono zależność lenną. Tym samym w całym państwie zaczęły funkcjonować trzy systemy monetarne: polski, litewski i pruski. Miało to silne przełożenie na wzajemne relacje wszystkich obszarów, posługujących się wieloma typami monet o różnej wartości i różnych przeliczeniach względem siebie.
Obieg wielu rodzajów monet o różnym składzie kruszcu, ciężarze i niekiedy podobnych stemplach sprzyjał nadużyciom, przyczyniał się do ubożenia ludności i strat we wszystkich gałęziach gospodarki. Doradca finansowy króla Zygmunta I, J. Ludwik Decjusz wyliczył 17 grup rodzajów monet krążących na rynku krajowym, współczesnych i z poprzednich wieków, „dobrych” i „złych”.
Chaos monetarny i ciągły spadek wartości pieniądza w królestwie zainicjowały podjęcie przez króla i jego doradców starań o przeprowadzenie gruntownej reformy. Zainteresowanie procesem objęło stany w Koronie, na Litwie i w Prusach. W wieloletnie działania czynnie włączył się Mikołaj Kopernik pisząc swoją rozprawę o biciu monety oraz uczestnicząc w zjazdach. Reformę przeprowadzono jednak w oparciu o bardziej praktyczne sugestie Decjusza, zawarte w opracowanym i przyjętym przez sejm koronny w 1526 roku projekcie naprawy finansów państwa „De monete cussione ratio”. Niemniej z kopernikowskich postulatów, ten o eliminacji „złego pieniądza” został spełniony. Zgodnie z wytycznymi Decjusza ikonografia nowych monet została istotnie zmodyfikowana, by odróżnić je od dotychczasowych, stopniowo wycofywanych. Do obiegu trafiły zatem walory o bardziej artystycznym, renesansowym już stemplu. Zmienił się kształt liter legendy (czcionka gotycka odeszła do lamusa), po raz pierwszy pojawiła się data emisji, znaki mennicze, herby i litery podskarbich lub dzierżawców, a co najważniejsze na awersie wybranych nominałów zagościł portret władcy.
Jedną z takich monet jest właśnie prezentowany grosz ziem pruskich (z prawem obiegu w całym kraju), bity w odstąpionej królowi za rekompensatą mennicy toruńskiej w latach 1529-1535, pod egidą samego Decjusza.
Obliczu Zygmunta I towarzyszy napis w legendzie: SIGIS*I*REX*PO*DO*TOCI*PRVSS* (Zygmunt I Król Polski Pan Całych Prus); godło Prus Królewskich w postaci orła dzierżącego wzniesiony miecz opisane jest w otoku: GROSS*COMV*TERR*PRVSSIE*1533*(Grosz Wspólny Ziem Pruskich)
Monetę będzie można obejrzeć na przygotowywanej ekspozycji: Co w pruskiej sakiewce w czasach Kopernika znaleźć było można. Monety ze zbiorów Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.
Małgorzata Kumorowicz, foto: Grzegorz Kumorowicz
