Szczytno i okolice w przeszłości - wystawa stała.

Wystawa prezentuje skomplikowane dzieje pogranicza prusko-niemiecko -polskiego. Na wystawie pokazane są przedmioty zabytkowe oraz dokumenty z okresu od XIV do 1939r. Najstarsze przedmioty to ceramika i broń wydobyta podczas prac wykopaliskowych w latach dwudziestych XX wieku na terenie dawnego zamku krzyżackiego w Szczytnie. Dzieje zamku szczycieńskiego, który dał początek miastu, przedstawione są na fotokopiach planów i rycin dających wyobrażenie o jego wyglądzie w czasach od XVI do XVIII wieku. Zajęcia mieszkańców miasta i okolic w tym okresie obrazują wyroby rzemieślnicze, pochodzące między innymi z okolicznych hut szkła (Spychowo - Pupy) i hut przetwarzających darniową rudę żelaza (Wądołek). Na wystawie najobszerniej prezentowane są dzieje miasta i jego najbliższych okolic w okresie od drugiej połowy XIX do 1939r. W tym czasie Szczytno, ówczesny Ortelsburg, stało się ważnym ośrodkiem ruchu polskiego na Mazurach, którego głównym orężem w walce przeciwko germanizacji Mazurów była prasa i książki wydawane w języku polskim. Na wystawie można obejrzeć egzemplarze książek i gazet polskich, które ukazywały się w Szczytnie, jak: "Kurek Mazurski" (w latach 1848-1850), "Gazeta Ludowa" (w 1902r.), czy "Mazur" (w latach 1906- 1914, a później 1914-1939) redagowany przez poznaniaka Kazimierza Jaroszyka. Ta część ekspozycji prezentuje także postacie działaczy mazurskich, wywodzących się przeważnie z okolic Szczytna, takich jak: Karol Bahrke, Gustaw Leyding Senior, Gustaw Leyding Junior, Bogumił Linka, czy Fryderyk Leyk. Szczególny okres w dziejach ruchu polskiego na Mazurach nastąpił po ogłoszeniu, na konferencji pokojowej w Wersalu, plebiscytów narodowych na Warmii, Mazurach i Powiślu. Na Mazurach miał się on odbyć 11 lipca 1920r. Dla wzmocnienia akcji polskiej, a także dla lepszej artykulacji stanowiska samych Mazurów, w 1919r. powstał, założony przez Fryderyka Leyka Mazurski Związek Ludowy. Szczytno stało się jego ważnym ośrodkiem na Mazurach.

W okresie międzywojennym Szczytno-Ortelsburg, podniósłszy się ze zniszczeń wojennych, intensywnie się rozwijało i rozbudowywało. Nabrało charakteru miasta urzędników i wojskowych, a także - miasta turystycznego, czemu sprzyjało nie tylko samo położenie wśród lasów i jezior, lecz także spora liczba hoteli i miejsc rekreacji. Można się o tym przekonać oglądając kolekcję zdjęć miasta z lat 1918-1939.