Zmarła dr Kamila Wróblewska

 

(tekst napisany z okazji 80. rocznicy urodzin Kamilii Wróblewskiej, zamieszczony w Roczniku Olsztyńskim, t.XVIII,2009 r.)

W latach 1947-54 pracowała jako nauczycielka i bibliotekarka na Śląsku. W 1954 roku przybyła do Olsztyna, gdzie do 1959 roku pracowała w Urzędzie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie. Od 1959 do emerytury w 1989 roku pracowała w Muzeum Warmii i Mazur (początkowo Mazurskim) w Olsztynie jako kustosz i kierownik Działu Sztuki, potem Działu Sztuki Dawnej. Jest członkiem Stowarzyszenia Historyków Sztuki w Warszawie, a przez wiele lat kierowała sekcją olsztyńską SHS, była członkiem Ośrodka Badań Naukowych w Olsztynie oraz komitetu redakcyjnego Rocznika Olsztyńskiego.

Zaczynając pracę w olsztyńskim muzeum przejęła pod opiekę nie tylko wielki (wówczas około 1600 obiektów) zbiór malarstwa, rzeźby, grafiki od średniowiecza po wiek XIX. ale także rzemiosła artystycznego. To ostatnie wydzielono w osobny dział znacznie później. Prace w tym dziale prowadziła jednoosobowo aż do początku lat 80-tych! Tym bardziej jej dorobek muzealny przedstawia się imponująco: sumienne i kompletne opracowanie zbiorów (komplet kart katalogu do sztuki średniowiecznej, malarstwa nowożytnego, rzeźby i grafiki), liczne wystawy w macierzystym muzeum i poza nim, opracowania naukowe i popularyzatorskie, wystąpienia na sesjach naukowych i popularno-naukowych . Jej szczególną zasługą jest zgromadzenie w naszym Muzeum wielu wartościowych a niedocenianych swego czasu dzieł sztuki lokalnej. Pozyskiwanie cennych obiektów zwłaszcza poprzez penetrację tzw. terenu wzbogacało istniejące już kolekcje, że wspomnę tu tylko o jednym z takich spektakularnych nabytków jak monumentalne epitafium Dohnów z ok. 1600 roku. Poświęciła temu interesującemu zabytkowi sztuki, dokumentowi historii i konserwacji dwa artykuły w Komunikatach Mazursko-Warmińskich[3] i Roczniku Olsztyńskim[4]. Systematyczne przekazywanie do konserwacji obiektów pozyskanych i tych z wcześniejszych zbiorów oraz nawiązanie przez nią kontaktów z UMK w Toruniu i tamtejszym Zakładem Konserwacji Zabytków na Wydziale Sztuk Pięknych – to również jej zasługa. Kontakty z tym- co wymaga podkreślenia- społecznym partnerem zaowocowały w 1971 roku wystawą i katalogiem (wspólnie z Elżbietą Celińską) z okazji 25-lecia konserwacji muzealiów w województwie olsztyńskim[5]. Warto też wspomnieć, że kontakty te owocnie trwają po dzień dzisiejszy. Już w tym katalogu K. Wróblewska zarysowała ciekawą problematykę, którą kontynuowała w latach następnych, mianowicie związki artystyczne i historyczne naszego regionu z Rzeczpospolitą[6]. Zabrzmiała ona w pełni na obszernej i wielowątkowej wystawie (wspólnie z Andrzejem Rzempołuchem) w 1988 roku[7]. Wystawa ta została nagrodzona przez Ministra Kultury i sztuki wyróżnieniem II stopnia. W ekspozycji wykorzystano oprócz zbiorów olsztyńskich cenne eksponaty z najważniejszych muzeów, bibliotek i świątyń polskich z Jasną Górą na czele, ilustrujące specyfikę kulturową i historyczną naszego regionu właśnie w kontekście związków z Rzeczpospolitą. Na tej wystawie ważne miejsce zajmowały podobizny czy pamiątki związane z rodem Doenhoffów, którym K.Wróblewska poświęciła wcześniej[8] i później[9] kilka ważnych opracowań na czele z katalogiem (wspólnie z Franciszkiem Sokołowskim) podobizn tychże w zbiorach nie tylko olsztyńskich ale innych muzeów polskich.[10]

Jednakże najwcześniej zajęła się tematyką malarstwa sensu stricte. Już w 1965 roku ukazał się jej pierwszy katalog[11], który towarzyszył wystawie „Dawny portret w zbiorach Muzeum Mazurskiego” i w tym samym roku artykuły w dotyczące portretu Albrechta Zygmunta Stanisławskiego[12], Albrechta Tettaua[13] czy rodziny Niedermannów[14]. Zapoczątkowała nimi tematykę wielkiej i niezwykle cennej kolekcji porteru szlacheckiego naszego regionu. Temat ten poszerzony o inne gatunki dawnego malarstwa regionu został uwieczniony w wydawnictwie albumowym w 1978 roku[15]. Praca ta została wyróżniona w ogólnopolskim konkursie Ministerstwa Kultury i Sztuki. Wcześniej jeszcze wydała obszerny artykuł dotyczący warmińskiego malarza epoki baroku Piotra Kolberga[16] i opracowanie (wraz z E. Celińską) dotyczące zespołu wizerunków pastorów ewangelickich[17]. W 1976 roku była autorką dużej wystawy i opracowania katalogowego ( i ponad dwadzieścia własnych not katalogowych) pokazujące różne typy dawnego portretu dziecięcego[18]. Pośród zaprezentowanych tam ponad 50. obrazów z różnych muzeów polskich ozdobą był najpiękniejszy chyba w zbiorach olsztyńskich XVII-wieczny portret trojga dzieci Dohnów autorstwa Pietera Nasona.

We wspomnianej wystawie i katalogu z 1965 roku zarysowała się też odrębna w tym zbiorze, niezwykła w zbiorach polskich, kolekcja portretu holenderskiego XVII wieku. Tematowi temu poświęciła kolejne, długie lata pracy, a jego uwiecznieniem było otwarcie stałej galerii w odbudowanym pałacu Dohnów w Morągu w 1986 roku i publikacja ( złożona wraz z wystawą, a wydana już na emeryturze Kamili Wróblewskiej) katalogu naukowego[19], a następnie artykułu przedstawionego na sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki omawiającej wpływ Niderlandów na sztukę w Polsce[20]. Artykuł poszerzał tematykę malarstwa portretowego o artystyczne i historyczne związki rodu Dohnów z Niderlandami, mające bezpośredni wpływ na powstanie kolekcji holenderskich w pałacach tego rodu w naszym regionie.

Niektóre z portretów holenderskich opracowała, jak i inne wspomniane wyżej pojedyncze dzieła, znacznie wcześniej, na początku swej pracy w muzeum i przedstawiła ogólnopolskiej publiczności w Biuletynie Historii Sztuki już 1963 roku[21].

Jednakże pierwszą i chyba największą jej pasją w muzeum była sztuka średniowieczna, której poświeciła także wiele lat pracy, począwszy od żmudnych badań porównawczych także zagranicznych , bibliograficznych i archiwalnych na opracowaniach drukowanych, odczytach i wystawach kończąc. Pierwsze artykuły na ten temat publikowała już w latach 60-tych[22] i później[23] ale najważniejszym był obszerny artykuł w Roczniku Olsztyńskim.[24] sygnalizujący wagę i ogrom tematu oraz potrzebę dalszych badań. Podsumowaniem ówczesnego stanu badań był katalog zbiorów i wystawy z 1979 roku „Sztuka średniowieczna w zbiorach muzeów województwa olsztyńskiego” oraz kolejne opracowania syntetyzujące tematykę [25].Ubolewać należy, że nie wyszła drukiem jej rozprawa doktorska dotycząca tego tematu oraz , że nie ukazała się jeszcze synteza rzeźby gotyckiej w Polsce, do której K.Wróblewska napisała zespół haseł poświęconym dziełom gotyckim z terenu dawnych Prus. Oprócz prac drukowanych trwałym śladem jej działalności wystawienniczej pozostaje stała galeria sztuki gotyckiej na zamku w Lidzbarku Warmińskim, o której jak słusznie powiedziano, iż Kamila Wróblewska stworzyła wystawę reprezentatywną dla kultury artystycznej naszego regionu[26].

Już na emeryturze opublikowała niezwykle ważny tekst przypominający pionierskie lata ochrony zabytków na Warmii i Mazurach i zawiłe losy dzieł sztuki po II wojnie światowej[27]. Kontynuacją tego tematu był też artykuł poświecony Janowi Grabowskiem[28], pierwszemu olsztyńskiemu naczelnikowi Wydziału Kultury, pełniącemu jednocześnie funkcję „proto konserwatora” wojewódzkiego. W późniejszych latach opublikowała w krakowskich „Studiach Wawelianach” artykuł o wawelskim portrecie Fryderyka Henryka Orańskiego[29]. Najważniejszą jednak, moim zdaniem, publikacją z tego czasu jest synteza malarstwa naszego regionu od XVI do połowy XVII wieku napisana dla Uniwersytetu w Osnabrueck w tomie poświęconym kulturze Prus doby nowożytnej[30]. Wielka szkoda, że ten mało dostępny tekst nie ukazał się w języku polskim. Najnowszym, wydanym drukiem jej tekstem jest artykuł o XVII wiecznej płycie nagrobnej Eulenburgów z kościoła w Galinach, zamieszczony w księdze pamiątkowej poświęconej prof. Januszowi Jasińskiemu w 2006 roku[31]. K.Wróblewskiej bardzo zależało na oddaniu szacunku i przyjaźni Profesorowi. Mimo braku materiałów, właściwej biblioteki w jej nowym miejscu zamieszkania, z dala od ukochanych Warmii i Mazur i braku też zdrowia, z wielką mobilizacją i zapałem zrealizowała honorowe uczestnictwo w kręgu osób poświęcających swoje prace Jubilatowi.

Przytaczana wyżej bibliografia nie obejmuje wszystkich prac K.Wróblewskiej, gwoli ścisłości wspomnieć jednak trzeba o kilkudziesięciu jej publikacjach prasowych już od lat 50-tych na łamach głównie olsztyńskiej (Warmia i Mazury, Głos Olsztyński, Gazeta Olsztyńska, Panorama Północy) ale i ogólnopolskiej (Życie Literackie, Polska) prasy, w których omawiała, czy recenzowała przede wszystkim wystawy olsztyńskich plastyków czy wydawnictwa dotyczące kultury regionu.

Zarysowana powyżej bibliografia ukazuje przede wszystkim wszechstronne i niezwykle szerokie zainteresowania K.Wróblewskiej ale też z drugiej strony, jak zauważa jej następca w dziale którym kierowała, „wagę dorobku naukowego K.Wróblewskiej należy mierzyć nie tyle liczbą publikacji, co faktem elsplorowania dziedzin i zagadnień słabo rozpoznanych lub wręcz nie podejmowanych przez wcześniejszych badaczy”[32]. Zarys ten nie oddaje natomiast trudów samotnego (często dosłownie) w swej pracy twórczej człowieka borykającego się z przytłaczającymi sprawami administracyjnymi, które jako szef działu musiała także wykonywać.

I na koniec kilka bardziej osobistych refleksji. K.Wróblewska jako pierwsza zaopiekowała się mną ( i nie tylko mną) w muzeum w sensie zawodowym i czysto ludzkim. Mimo ciągłego nawału pracy udzielała setek konsultacji nie tylko mnie ale też rzeszy studentów i bardziej zaawansowanych badaczy. Wskazywała literaturę i źródła czy materiały porównawcze, zachęcała do publikacji, wspomagając swoją wiedzą i cennymi kontaktami, także zagranicznymi, bez których ta praca nie byłaby możliwa, a w każdym razie bardziej mozolna. Z niezwykłą wspaniałomyślnością udzieliła mi miejsca, jako nieopierzonemu jeszcze muzealnikowi, obok swego nazwiska w katalogu malarstwa holenderskiego, chociaż mój udział w jego realizacji był raczej symboliczny wobec jej kilkudziesięcioletniej pracy nad tym tematem. A z drugiej strony, w jej publikacjach uderzała mnie zawsze skrupulatność (czasem na wyrost) z jaką podkreślała zasługi i pomoc innych. W większości jej tekstów znajdziemy podziękowania dla wszystkich osób, które w ważnych czy mniej istotnych szczegółach wspomagały ją w pracy. I nie dotyczy to tylko naukowców ale też osób prywatnych, administratorów i po prostu osób życzliwych. Ta cecha wśród badaczy jest niestety coraz rzadziej spotykana.

Z biegiem lat także doceniamy coraz bardziej jej umiejętność zwięzłego i celnego formułowania ocen i niezwykłą, bo nie daną każdemu historykowi sztuki intuicję. Jej ustalenia, bez względu na zaawansowanie badań nad sztuką regionu, zawsze będą przywoływane.

Magdalena Bartoś

 

---