Wspólny cykl Muzeum Warmii i Mazur oraz "Gazety Olsztyńskiej", w którym prezentujemy interesujące zabytki.
"Przy lackim orle, przy koniu Kiejstuta
Archanioł Rusi na proporcach błysł".
Seweryna Duchińska
Breloczek, w kształcie dewizki, wykonany został przez nieznany warsztat polski, na przełomie XIX i XX w. Jak wiele z tego typu biżuterii, o charakterze patriotycznym, nie wyróżnia się szczególnie kosztownym materiałem. Posrebrzany metal z jakiego zrobiono całość, został jednak wzbogacony o drobne elementy w technice emalii.
Przedmiot o długości 14 cm. złożony jest z szerokiej taśmy w postaci metalowej plecionki ujętej na końcach w dekoracyjne okucia, do których z jednej strony doczepione jest zapięcie, z drugiej okrągła przywieszka. Dekorowany jest dwustronnie trójdzielnym herbem umieszczonym na taśmie i na przywieszce.
Charakter breloczka budzi skojarzenia z popularnymi szczególnie w XVIII i XIX w. łańcuszkami i taśmami, na których zawieszano u pasa kieszonkowe zegarki i drobne przedmioty typu kluczyk czy pieczątka. Miały one kształt dekoracyjnej zawieszki z zaczepem.
Na uwagę zasługuje trójdzielny herb mieszczący na ukoronowanej tarczy trzy wizerunki: Orła, Pogoni i Archanioła Michała. Każde z wyobrażeń przedstawione jest na odpowiednim tle wykonanym z emalii w kolorze: czerwonym, błękitnym i białym.
Aby odczytać ten herb należy cofnąć się do wydarzeń lat 60-tych XIX w., do szczególnych chwil odrodzenia narodowego w Polsce.
Pogoń pojawiła się w godle Rzeczypospolitej po Unii Horodelskiej (1413 r.), kiedy to nad Bugiem dostojnicy Polski i Litwy podpisali ten historyczny akt. Po klęsce rozbiorów zniknęła z herbów zarówno Księstwa Warszawskiego jak i Królestwa Polskiego. Na krótko znalazła swoje miejsce na tarczy obok Orła w okresie powstania listopadowego. Archanioł Michał będący patronem Rusi i widniejący w jej godle, w kontekście z Orłem i Pogonią ma swoją tradycję od wspomnianych już nastrojów i wydarzeń narodowo - religijnego odrodzenia Polaków w połowie XIX w. Wśród patriotycznych uniesień znaczonych kolejnymi manifestacjami i nabożeństwami, zrodziła się idea objęcia działalnością narodową nie tylko ziem Królestwa Polskiego, ale także Litwy, Białorusi i Ukrainy. Obradujący w 1861 roku w Warszawie działacze narodowi podzielili pole herbu Rzeczypospolitej na trzy części, umieszczając w nich wspomniane wyżej wizerunki, stawiając Ruś na równi obok Korony i Litwy. W celu uprawomocnienia tej decyzji postanowiono zorganizować uroczyste obchody rocznicy zawarcia Unii Horodelskiej, obejmujące wszystkie ziemie dawnej Rzeczypospolitej. Specjalną odezwą do Horodła zaproszono Polaków, Litwinów i Rusinów. Sabotowane przez zaborcę uroczystości, odbyły się w napiętej atmosferze, pod czujnym okiem rosyjskiej piechoty, kawalerii i artylerii.
W okresie powstania styczniowego potrójny herb został przyjęty decyzją Rządu Narodowego w dniu 10 mają 1863 roku, jako znak powstającego z niewoli państwa i w takiej formie został wyobrażony na oficjalnej pieczęci tegoż Rządu. Po upadku powstania stał się motywem nader chętnie wykorzystywanym przy tworzeniu całej gamy przedmiotów służących podkreśleniu pamięci o polskich zrywach niepodległościowych i wzbudzających uczucia patriotyczne. (mk)
