dr Małgorzata Karczewska Archeologia pamięci, czyli krajobraz kulturowy Mazur i Warmii Olsztyn - zamek czwartek, 24 marca 2011 r.,godz.18.00
W rzeczywistości społecznej symbolami pamięci są miejsca kultu zmarłych, pomniki, muzea, literatura, przekaz medialny czyli wszystko co przywołuje i utrwala doświadczenia grupy dotyczące konkretnych, istotnych wydarzeń z przeszłości. Zakres wystąpienia umożliwia przedstawienie jedynie jednego z tych elementów – pomników poległych oraz ich funkcjonowania w przestrzeni społecznej. Pomniki są symbolami na co dzień często niezauważanymi – wtapiają się w krajobraz, stając się dla mieszkańców jego naturalną częścią. Ożywają przy okazji jubileuszy wydarzeń, stanowiąc niejednokrotnie główny element scenografii uroczystości. Warunkiem koniecznym funkcjonowania pomnika jako symbolu pamięci jest zgodność przesłania, które niesie z systemem wartości oraz elementami kształtującymi tożsamość mieszkańców.
Do 1945 roku tereny Mazur stanowiły część Niemiec – prowincję zwaną Prusami Wschodnimi (niem. Ostpreußen). W wyniku porozumień zawartych w trakcie konferencji jałtańskiej w 1945 roku tereny te przypadły Polsce jako rekompensata za utracone na rzecz Związku Radzieckiego wschodnie obszary przedwojennej Polski. Podjęto wówczas także decyzję o przesiedleniu dotychczasowych mieszkańców Prus Wschodnich na teren państwa niemieckiego. Na ich miejsce przesiedlono osadników ze wschodniej części przedwojennej Polski – Polaków z Wileńszczyzny i wschodniego Mazowsza oraz ludność Łemkowską, dziś powszechnie określaną jako Ukraińcy (akcja Wisła). Poczucie obcości i tymczasowości towarzyszące nowym mieszkańcom wzmagała obcość krajobrazu kulturowego Mazur – inny styl budownictwa, brak krzyży przydrożnych i kapliczek, nieistniejących na obszarach zajmowanych przez dotychczasową ludność ewangelicką a nieodzownych w krajobrazie terenów katolickich i grekokatolickich oraz obce symbole pamięci w postaci cmentarzy rodzinnych i wojennych a także pomników.
Nośniki pamięci o historii regionu mazurskiego, w tym pomniki poległych stanowią świadectwo skomplikowanych dziejów tych terenów. Pomimo upływu ponad 50 lat, problem postępowania ze spuścizną wschodniopruską stanowi dla wielu osób temat do gorących dyskusji. Coraz częściej przeważają jednak argumenty strony podkreślającej, iż dziedzictwo kulturowe tych terenów powinno być chronione z pominięciem ingerencji ideologicznych. W działaniach zmierzających do ochrony tradycyjnego krajobrazu kulturowego Mazur dochodzi do konsolidacji potomków przedwojennych mieszkańców prowincji oraz ludności przybyłej na te tereny po 1945 r. W miejscowościach w których możliwe stało się takie porozumienie na rzecz zachowania historycznego krajobrazu, pomniki poległych są utrzymywane w dobrym stanie i znajdują się pod opieką mieszkańców. Należy podkreślić, że nie przywrócono im pierwotnej funkcji, nie są i zapewne nie staną się na powrót scenografią obchodów świąt państwowych. Stanowią jednak ważny element krajobrazu kulturowego miejscowości.
Cechy krajobrazu kulturowego nie są stałe, zmieniają się wraz z upływem czasu, sytuacją społeczno-polityczną, modernizacjami. Współczesny krajobraz kulturowy Mazur jest synkretyczny – sąsiadują w nim elementy wschodniopruskie i powojenne, wprowadzone przez ludność napływową. W odróżnieniu od innych obiektów historycznych (architektury, cmentarzy dawnych) pomniki poległych nie stały się jak dotąd obiektami szerszego zainteresowania ze strony instytucji odpowiedzialnych za ochronę zabytków. Pierwszym krokiem do objęcia ich ochroną prawną może być włączanie tych obiektów do gminnych ewidencji zabytków nieruchomych. Ważny jest też fakt, iż najczęściej były wznoszone jako część założenia krajobrazowego i w takiej formie – jako element krajobrazu zabytkowego – powinny być chronione.
Dr Małgorzata Karczewska, adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku (Zakładzie Antropologii Kulturowej). Doktorat w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego (2005 r.) na podstawie rozprawy przygotowanej pod kierunkiem prof. dr hab. Wojciecha Nowakowskiego pt. Ceramika naczyniowa kultury bogaczewskiej z mikroregionu jeziora Nietlice w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich. Autorka ponad 40 publikacji naukowych poświęconych przede wszystkim archeologii Pojezierza Mazurskiego w pierwszych wiekach n.e. Należy do Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich, stypendystka Tygodnika Polityka w ramach akcji „Zostańcie z nami”, honorowy obywatel gminy Miłki (powiat giżycki), tytuł nadany za propagowanie dziedzictwa kulturowego terenu tej gminy, współautorka przewodnika turystycznego i monografii turystycznej terenu gminy Miłki.
Od 1991 r. prowadzę badania wykopaliskowe w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich, na stanowiskach datowanych od wczesnej epoki żelaza po okres wędrówek ludów. Współautorka ponad 20 opracowań ewidencyjnych dziedzictwa kulturowego Mazur i Warmii. Zainteresowania badawcze: archeologia zachodniobałtyjskiego kręgu kulturowego, krajobraz kulturowy, ochrona dziedzictwa kulturowego.
Organizatorzy spotkania:
Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie
oraz Towarzystwo "Pruthenia"
Do 1945 roku tereny Mazur stanowiły część Niemiec – prowincję zwaną Prusami Wschodnimi (niem. Ostpreußen). W wyniku porozumień zawartych w trakcie konferencji jałtańskiej w 1945 roku tereny te przypadły Polsce jako rekompensata za utracone na rzecz Związku Radzieckiego wschodnie obszary przedwojennej Polski. Podjęto wówczas także decyzję o przesiedleniu dotychczasowych mieszkańców Prus Wschodnich na teren państwa niemieckiego. Na ich miejsce przesiedlono osadników ze wschodniej części przedwojennej Polski – Polaków z Wileńszczyzny i wschodniego Mazowsza oraz ludność Łemkowską, dziś powszechnie określaną jako Ukraińcy (akcja Wisła). Poczucie obcości i tymczasowości towarzyszące nowym mieszkańcom wzmagała obcość krajobrazu kulturowego Mazur – inny styl budownictwa, brak krzyży przydrożnych i kapliczek, nieistniejących na obszarach zajmowanych przez dotychczasową ludność ewangelicką a nieodzownych w krajobrazie terenów katolickich i grekokatolickich oraz obce symbole pamięci w postaci cmentarzy rodzinnych i wojennych a także pomników.
Nośniki pamięci o historii regionu mazurskiego, w tym pomniki poległych stanowią świadectwo skomplikowanych dziejów tych terenów. Pomimo upływu ponad 50 lat, problem postępowania ze spuścizną wschodniopruską stanowi dla wielu osób temat do gorących dyskusji. Coraz częściej przeważają jednak argumenty strony podkreślającej, iż dziedzictwo kulturowe tych terenów powinno być chronione z pominięciem ingerencji ideologicznych. W działaniach zmierzających do ochrony tradycyjnego krajobrazu kulturowego Mazur dochodzi do konsolidacji potomków przedwojennych mieszkańców prowincji oraz ludności przybyłej na te tereny po 1945 r. W miejscowościach w których możliwe stało się takie porozumienie na rzecz zachowania historycznego krajobrazu, pomniki poległych są utrzymywane w dobrym stanie i znajdują się pod opieką mieszkańców. Należy podkreślić, że nie przywrócono im pierwotnej funkcji, nie są i zapewne nie staną się na powrót scenografią obchodów świąt państwowych. Stanowią jednak ważny element krajobrazu kulturowego miejscowości.
Cechy krajobrazu kulturowego nie są stałe, zmieniają się wraz z upływem czasu, sytuacją społeczno-polityczną, modernizacjami. Współczesny krajobraz kulturowy Mazur jest synkretyczny – sąsiadują w nim elementy wschodniopruskie i powojenne, wprowadzone przez ludność napływową. W odróżnieniu od innych obiektów historycznych (architektury, cmentarzy dawnych) pomniki poległych nie stały się jak dotąd obiektami szerszego zainteresowania ze strony instytucji odpowiedzialnych za ochronę zabytków. Pierwszym krokiem do objęcia ich ochroną prawną może być włączanie tych obiektów do gminnych ewidencji zabytków nieruchomych. Ważny jest też fakt, iż najczęściej były wznoszone jako część założenia krajobrazowego i w takiej formie – jako element krajobrazu zabytkowego – powinny być chronione.
Dr Małgorzata Karczewska, adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku (Zakładzie Antropologii Kulturowej). Doktorat w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego (2005 r.) na podstawie rozprawy przygotowanej pod kierunkiem prof. dr hab. Wojciecha Nowakowskiego pt. Ceramika naczyniowa kultury bogaczewskiej z mikroregionu jeziora Nietlice w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich. Autorka ponad 40 publikacji naukowych poświęconych przede wszystkim archeologii Pojezierza Mazurskiego w pierwszych wiekach n.e. Należy do Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich, stypendystka Tygodnika Polityka w ramach akcji „Zostańcie z nami”, honorowy obywatel gminy Miłki (powiat giżycki), tytuł nadany za propagowanie dziedzictwa kulturowego terenu tej gminy, współautorka przewodnika turystycznego i monografii turystycznej terenu gminy Miłki.
Od 1991 r. prowadzę badania wykopaliskowe w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich, na stanowiskach datowanych od wczesnej epoki żelaza po okres wędrówek ludów. Współautorka ponad 20 opracowań ewidencyjnych dziedzictwa kulturowego Mazur i Warmii. Zainteresowania badawcze: archeologia zachodniobałtyjskiego kręgu kulturowego, krajobraz kulturowy, ochrona dziedzictwa kulturowego.
Organizatorzy spotkania:
Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie
oraz Towarzystwo "Pruthenia"
