Kasernopolis – miasto koszar

Pustkowie przy Jagiellońskiej

Kiedy zaplanowano budowę kolejnych koszar, postanowiono wybudować je po południowej stronie dzisiejszej ulicy Jagiellońskiej. Zabudowa miejska kończyła się wtedy w okolicach ulicy Niedziałkowskiego. Prace rozpoczęto w 1905 roku i rok później wprowadził się tam batalion 151 Pułku Piechoty. Rozbudowa obiektu trwała i koszary wzbogaciły się wkrótce o blok dla rodzin podoficerów zawodowych i blok sztabowy. Olsztyńskie pułki piechoty otrzymały w tym okresie nowe nazwy: 150 pułk zyskał miano Pierwszego Warmińskiego Pułku piechoty, a 151 – drugiego. Ten ostatni pułk przeniesiono niebawem do Mrągowa i Biskupca, a na jego miejsce sprowadzono jeden z batalionów 146 Pułku Piechoty. Dla trzeciego batalionu tego pułku wybudowano w tych samych latach kolejne koszary. Stanęły przy tym samym trakcie do Wadąga tyle, że trochę dalej i po drugiej stronie ulicy. Po II wojnie światowej długo mieściło się tu Technikum Gastronomiczne. Obiekty (ze stajniami) wznoszono między 1910 a 1913 rokiem. W latach I wojny światowej stacjonował tu 18 Rezerwowy Pułk Piechoty. Zbudowano też dom dla rodzin wojskowych i remizę dla oddziału karabinów maszynowych.

 

Na tym nie koniec

Były to lata, kiedy nie wiedziano jak traktować karabiny maszynowe. To była nowość i początkowo widziano w nich raczej broń zbliżoną do artylerii. W każdym razie, w tamtych latach były to oddziały często wydzielane od reszty armii. Kiedy postanowiono utworzyć kolejną kompanię karabinów maszynowych, znaleziono dla niej teren przy Jeziorze Długim. W latach 1910 – 1911 zbudowano tam ostatnią (trzecią) część Koszar na Przedmieściu. Powstała rusznikarnia i garaż dla pojazdów wojskowych. W pobliżu tych ostatnich koszar wyryto pod ziemią magazyny amunicji i materiałów wybuchowych. Ale szybko przeniesiono je za rzekę Wadąg, bo pierwsza lokalizacja była za blisko terenów spacerowych i kąpieliska. Wojskowe magazyny za mostem na Wadągu zlikwidowano dopiero niedawno. 

Na planach z lat międzywojennych wspomniane koszary nazywane są koszarami miotaczy min, a sąsiednie, zajmowane przez piechotę – Koszarami im. Hindenburga.

Koszary przy ulicy Pstrowskiego (dziś mieści się tam część wydziałów Komendy Wojewódzkiej Policji) oddano do użytku pod koniec roku 1913. Był to jedenasty zespół budynków militarnych. Koszary przeznaczono dla nowego pułku ciężkiej artylerii.

Olsztyn wyrósł w tym okresie na drugi pod względem ilości wojska garnizon w Prusach Wschodnich. Pierwszy był Królewiec. Z dniem 1 października 1912 roku utworzono w Olsztynie nowy XX Korpus, którym dowodził generał artylerii Fryderyk Scholtz. On osobiście nadzorował budowę nowych koszar przy ul. Pstrowskiego. Teren wykupiono z rąk prywatnych w lipcu roku 1913. Na plac ćwiczeń przeznaczono obszar wokół dzisiejszego masztu radiowo telewizyjnego, na terenie wsi Pieczewo (dawniej Stolzenberg). Kasyno tego pułku mieściło się niedaleko, w ustronnym wtedy miejscu przy ul. Żołnierskiej 4 – dziś Villa Pallas. Artylerzyści, miał to być I Regiment Artylerii Ciężkiej nr 22, nigdy w pełni nie obsadzili tych koszar. Przeszkodził temu wybuch wojny. Nazwa jednak pozostała. W latach 1914 – 1918 stacjonowały tu pododdziały 146 pułku piechoty. W lutym 1918 roku niedoszłe koszary artylerii obsadzili egzotyczni goście. Stacjonował tu w okresie plebiscytu 1 Królewski Irlandzki Batalion Fizylierów w sile 110 żołnierzy. Potem umieszczono przy Pstrowskiego konne i piesze oddziały zmilitaryzowanej policji państwowej. Od 1926 roku mieściła się tam Szkoła Żandarmów ze znanym muzeum kryminalistyki. Była to tzw. zielona żandarmeria, podległa policji. Po dojściu do władzy Hitlera obiekt znowu obsadziło wojsko, wtedy też koszary zmodernizowano. Stacjonowała tu jednostka łączności. Po wojnie stacjonowały tu wojska KBW.

Największy z olsztyńskich obiektów koszarowych oddano do użytku w lipcu 1939 roku. Tren wydzielono z zakładu dla umysłowo chorych w Kortowie. Koszary przeznaczono dla dwóch pułków kawalerii zmotoryzowanej i zamierzano je dalej rozbudowywać. Choć funkcjonowała też nazwa – Nowe Koszary Dragonów. Wojna przerwała te plany. 

 

Zeppeliny, sztaby, szpital i inni

Olsztyn ma ciekawą lotniczą historię. Pierwszy samolot lądował na łące koło Dajtek w roku 1910, leciał nim Adolf Behrent. Pierwsza wojskowa maszyna znalazła się tu w roku 1913. Albatrosa B. 55 pilotował porucznik dragonów von Hiddessen. Rok później von Hiddesen zasłynął tym, że zrzucił trzy bomby z samolotu Etrich „Taube” na centrum Paryża. Lotnisko powoli rosło. „Gazeta Olsztyńska” donosiła w kwietniu 1913 roku: „… wybudowana zostanie na placu ćwiczeń pod Dajtkami 168 m długa i 21 metrów szeroka hala żelazna z pomieszczeniami dla 15 – 16 latawców, tak zwanych aeroplanów wojskowych”. Po Wielkiej Wojnie na lotnisku w Dajtkach lądowały nawet samoloty komunikacyjne. W latach 1926-1927 latano stąd do Gdańska i Królewca. Linię gdańską obsługiwał dwupłatowiec LFS D455 z pięcioma miejscami dla pasażerów. Kiedy państwo cofnęło dotację, połączenie zamknięto. Lotnisko funkcjonowało jako szkoleniowe, ale lądował tu nawet 27 sierpnia 1933 roku Junkers Ju 52, z Adolfem Hitlerem na pokładzie. A był to spory trzysilnikowy samolot. Po wojnie przez krótki czas próbowano wznowić komunikację lotniczą z Olsztynem. Lądowały tu Dakoty DC 3, albo ich radzieckie kopie Lisunow 3.

W roku 1913 miasto odkupiło od gospodarza Perka z Dywit 111 hektarów gruntu i utworzono tu „Stację Balonów Wojskowych”. Niebawem pobudowano ogromną halę o długości 180 metrów, szerokości 44 metrów i wysokości 34 metry. Mogła pomieścić dwa sterowce. Koszt obiektu to około 400 tysięcy ówczesnych marek. Hangar ukończono latem 1914 roku. Najbardziej znanym oficerem, dowodzącym „olsztyńskim” sterowcem, był Ernst Lehman. Zginął on 6 maja 1937 roku w głośnej katastrofie „Hindenburga” pod Nowym Jorkiem. Podczas I wojny światowej Ernst Lehman, jako porucznik cesarskiej marynarki, dowodził sterowcem LZ 26, który sierpniową nocą 1915 roku bombardował dworzec kolejowy w Białymstoku. Statek powietrzny ostrzelany został w drodze powrotnej nad Osowcem i z trudem doleciał do Olsztyna. Potem LZ 26 i jego dowódca służyli w Królewcu i na froncie zachodnim. Z Olsztyna startował też LZ 20, który Rosjanie zestrzelili 27 sierpnia 1914 roku koło Mławy. Inny sławny sterowiec to Z. IV, działający z baz w Królewcu i w Olsztynie. Brał on udział w bitwie pod Tannenbergiem, bombardował forty wokół Warszawy, wykonywał patrole. W lutym 1915 roku podczas walk o Ełk, trafiono go ponad 300 razy.

Baza powoli traciła na znaczeniu. Pod koniec Wielkiej wojny już nie było tam sterowców. Ale szkolono tam załogi balonów obserwacyjnych. Hangar w Dywitach rozebrano w 1921 roku, ale teren pozostał we władaniu wojska nawet po II wojnie światowej.

Dowództwo XX Korpusu potrzebowało pomieszczeń dla sztabu. Wynajęto na ten cel kamienicę Mrzyka przy Placu Bema. Umieszczono tam: biura dowództwa, intendentury, Naczelny Sąd Wojskowy i sąd wojskowy 37 dywizji. Na mieszkanie służbowe dowódcy korpusu wynajęto dwa piętra kamienicy nr 2. Fryderyk Scholtz z okazji nominacji otrzymał od cesarza tytuł szlachecki i awans na generała-pułkownika. Kiedy wprowadzał się do nowego mieszkania pod koniec października 1912 roku, zgodnie ze zwyczajem przeniesiono tu wszystkie chorągwie i sztandary wojskowe olsztyńskiego garnizonu. Mieszkanie miało 22 pokoje.

Kiedy w Olsztynie powstał garnizon pomyślano również o placówce medycznej. Lazaret umieszczono na wzgórzu przy dzisiejszej ulicy Warszawskiej. W roku 1884 wzniesiono dwupiętrowy budynek szpitala i oddział dla zakaźnie chorych. Na początku XX wieku był to już duży kompleks szpitalny położny wśród drzew i zieleni. Podczas I wojny światowej od mostu św. Jana pociągnięto w górę ulicy tory tramwajowe, aż do szpitala. Po to, żeby łatwiej było transportować rannych, dowożonych koleją na olsztyński dworzec.

 

Andrzej Kłos