Kasernopolis – miasto koszar

Prywatne koszary

Dzierżawienie przez różne instytucje prywatnych budynków miało w Prusach długą tradycję. Korzystało z tego również wojsko. Kiedy postanowiono sprowadzić do Olsztyna dwa bataliony piechoty 4 Pułku Grenadierów im. Króla Fryderyka II, stało się jasne, że pomieszczenia przy ulicy Kromera to za mało. Z ofert prywatnych przedsiębiorców wybrano dwie: Floriana Materna i Andrzeja Funka. I tak: przy dzisiejszej ulicy Kasprowicza koszary wznosiło przedsiębiorstwo Funka, Materna stawiał istniejące do dzisiaj budynki przy ulicy Zientary Malewskiej.

Na terenie między szosą do Dobrego Miasta a Łyną, należącym do Funka, stanęły dwa bloki dla dwóch kompanii (5 i 7), II batalionu 4 Pułku Grenadierów, którzy przybyli z Gdańska wiosną 1889 roku. Dzisiaj możemy te budynki obejrzeć. Ich adresy to: Kasprowicza 14 i 16. Nieopodal grenadierzy mieli plac koszarowy i kuchnię, jadalnię i kantynę w pobliskim „Funk’s Establissment”. Potem powstała tam znana restauracja „Bellevue”. Pierwszy batalion pułku stacjonował już od prawie roku w koszarach przy ul. Kromera.

Zgodnie z planami władz wojskowych w Olsztynie przybywało wojska. Kiedy utworzono VII Korpus, w roku 1890, 1 kwietnia przybył do Olsztyna ze Szczytna III batalion pułku grenadierów. Nosił on nazwę fizylierskiego, jak we wszystkich pruskich pułkach grenadierskich. Ci „flinciarze” (słownik Mrongowiusza, od angielskiego słowa „flint” — skałka), byli początkowo formacją elitarną. Kiedy tworzono te bataliony wyposażono je w broń skałkową – owe flinty. Jako pierwsi otrzymali też odtylcowe karabiny Dreysego, oczywiście w wersji fizylierskiej. Dzięki tym „iglicówkom” Prusy zwyciężyły w roku 1866 w wojnie z Austrią.

III batalion liczył 450 żołnierzy i 27 podoficerów. Początkowo kwaterowali w różnych pomieszczeniach w mieście, a do nowych koszar wprowadzili się 30 września 1890 roku. Budynki wzniesiono między starymi koszarami a dzisiejszą aleją Wojska Polskiego. Dzisiaj to częściowo przebudowane bloki: Kasprowicza 4, 6 i 12, oraz aleja Wojska Polskiego 14. Wszystkie te budowle miały charakterystyczny „wystrój” z czerwonej cegły. Dwa następne były już inne. Stoją one po południowej stronie ul. Kasprowicza i są pokryte tynkiem. W odróżnieniu od koszar czerwonych nazywano je „Funk II”, starsze nieco budynki otrzymały nazwą „Funk I”.

Kiedy regiment grenadierów przeniesiono do Kętrzyna, budynki Funka zajęły pododdziały nowego 151 pułku piechoty. W latach 1898 – 1909 w koszarach „Funk I” stacjonował I batalion, a w „Funk II” stała 7 i 8 kompania II batalionu. 5 i 6 kompania kwaterowały w koszarach Materna przy dzisiejszej ulicy Zientary Malewskiej.

W kwietniu 1909 roku Olsztyn opuścił 151 pułk piechoty. Wymieniono go na 146 pułk (I Warmiński). Koszary „Funk I” zajął przybyły z Biskupca II batalion tego pułku, a w „Funk II” zakwaterowano 1 i 4 kompanię I batalionu. Koszary posiadały wtedy własną kuchnię, stołówkę, budynek sztabowy i odwach, a nawet halę sportową, w obszarze zajmowanym dzisiaj przez zakłady pralnicze. W budynku przy al. Wojska Polskiego, gdzie przez wiele lat mieściło się kino „Grunwald” była kryta ujeżdżalnia. Dziś ma tam siedzibę Wyższa Szkoła Informatyki i Ekonomii TWP.

Utworzenie XX Korpusu (siedziby sztabów w budynku dzisiejszej Polikliniki i przy placu Bema), niewątpliwie rozwijało dalej Olsztyn, ale z kolei władze miasta musiały zebrać fundusze na wykup koszar Funka z rąk prywatnych właścicieli, grozili oni bowiem wymówieniem dzierżawy, a to mogło spowodować przeniesienie regimentu do innego miasta. Prywatne koszary stawały się przeżytkiem. Na wykup potrzeba było 540 000 marek. Planowano modernizacje i budowę nowych obiektów, ale plany te przerwała wojna. W latach 1914 – 1918 w koszarach Funka stacjonowały pododdziały tyłowe 146 pułku piechoty, ale był to kres ich wojskowego istnienia. Koszary Funka zamknięto, podobnie jak budynki Materna i „stare koszary strzelców” przy ulicy Kromera. W początku lat dwudziestych, po koniecznych modernizacjach w wszystkie te obiekty przeznaczono na mieszkania.

 

Nad Jeziorem Długim

Pierwsze koszary na terenie między torami a jeziorem, powstawały w latach 1887 – 1889. Zaczęto budować na zapleczu koszar dragonów przy dzisiejszej ul. Artyleryjskiej. Nie było problemów własnościowych, bo obszar ten należał do skarbu państwa. Niezbędne było wykonanie dużych prac ziemnych, ale już 1 kwietnia 1889 roku zakwaterowano tu 2 Dywizjon Zachodniopruskiego 16 pułku Artylerii, dotychczas stacjonujący w Grudziądzu. Formacja ta opuściła Olsztyn w 1901 roku, a koszary powiększone o dwa bloki przekazano nowo utworzonemu w Olsztynie 73 Pułkowi Artylerii Polowej. Rok później, przy okazji uroczystości urodzin cesarskich nadano pułkowi nazwę „Mazurski”. W roku 1902 oddano do użytku kolejne kasyno oficerskie (obok jednostki piechoty) i duży blok dla rodzin wojskowych.

W roku 1897 miasto przekazało wojsku teren położony obok koszar artylerii, między torami a jeziorem. Budowę rozpoczęto niebawem i 1 października 1898 roku wprowadził się do nowej siedziby (były to tymczasowe baraki) pierwszy z dwóch batalionów 150 pułku piechoty, który przybył z Frankfurtu nad Odrą i Kostrzyna. Powitanie odbyło się na staromiejskim rynku 8 października. Powiązano w tej uroczystości odejście Pułku Grenadierów Króla Fryderyka II, który opuścił miasto w kwietniu, z przybyciem pododdziałów 75 brygady piechoty, czyli 150 i 151 pułku. Koszary z prawdziwego zdarzenia, murowane, oddano wojsku dopiero w październiku roku 1910. Żołnierze 150 pułku nosili cytrynowożółte patki przy mankietach mundurów i dlatego nazywano ich „kanarkami”. Kiedy defilowali widzowie poświstywali. Żołnierz liniowego pułku piechoty zwał się wtedy „muszkieterem” i nie miało to nic wspólnego z dziełem Aleksandra Dumasa. Po prostu tak zostało od czasów, kiedy szeregowy nosił muszkiet. 150 pułk miał początkowo białe naramienniki z czerwoną cyfrą. Kiedy utworzono XX Korpus kolor naramienników zmieniono na niebieski. Czerwone 150 pozostało.

Po zachodniej stronie Jeziora Długiego (w nieustalonym miejscu) zbudowano w latach 1899 – 1900 magazyny amunicyjne z wartownią i „wojskowe budynki mieszkalne”. Powstały one na terenie dzierżawionym od miasta.

Teren w rogu dzisiejszych ulic Leśnej i Artyleryjskiej zabudowywano w latach 1904 – 1905. Stanęła tu ostatnia część trójczłonowego kompleksu koszarowego, który – umownie – można nazwać „nad Jeziorem Długim”. Jako pierwszy wprowadził się tu II batalion 150 Pułku Piechoty. Rok później rozpoczęto tu budowę bloku mieszkalnego dla rodzin żołnierzy. Do dzisiejszego Dworca Zachodniego był tylko krok. Dworzec ten nazywał się Dworcem-Przedmieście, dlatego ten kompleks wojskowych budynków nazywano Koszarami na Przedmieściu.